กริฟฟินวางตำแหน่งจุดศูนย์กลางของส่วนราชการของเมืองแคนเบอร์รา โดยเชื่อมโยงแนวถนนสำคัญ 3 สาย เป็นรูปสามเหลี่ยม มีจุดใจกลางอยู่ในตำแหน่งตรงกับจุดตัดของแนวแกนผืนดิน และแกนน้ำพอดี

สามเหลี่ยมรัฐสภาแห่งแคนเบอร์รา

(The  Parliamentary  Triangle  of  Canberra)

โดย อาจารย์จรัสพิมพ์  บุญญานันต์

  ตีพิมพ์ลงวารสารแม่โจ้ปริทัศน์ ปีที่ 5 ฉบับที่ 1  (มกราคม-กุมภาพันธ์)  2547

     บทความของผู้เขียนยังคงวนเวียนอยู่แถวๆออสเตรเลียเช่นเดียวกับในฉบับที่แล้ว  ทั้งนี้ผู้เขียนเห็นว่าความรู้ที่ได้จากการเดินทางครั้งนี้มีมากมาย  ล้วนแต่น่าสนใจทั้งสิ้น  คงน่าเสียหากมิได้นำมาเล่าสู่กันฟัง  ในฉบับนี้ผู้เขียนขอนำท่านผู้อ่านไปเยี่ยมชมงานสร้างสรรค์ที่น่าทึ่งแห่งศตวรรษที่  20  ที่เมืองแคนเบอร์รา  อันเป็นเมืองหลวงของประเทศออสเตรเลีย  นั่นก็คืองานออกแบบวางผังศูนย์ราชการใจกลางเมือง  เป็นที่รู้จักกันดีในนามของ  “สามเหลี่ยมรัฐสภา”  (Parliamentary Triangle)  เป็นการผสมผสานงานออกแบบวางผังเมือง  เข้ากับงานออกแบบภูมิสถาปัตยกรรมและสถาปัตยกรรมอย่างกลมกลืน
     นับว่าเป็นโชคของผู้เขียนและคณะเดินทางที่ได้มาเยือนเมืองแคนเบอร์รา  ในระหว่างวันที่  11-12  กรกฎาคม  พ.ศ.  2546  ซึ่งตรงกับวันเปิดรัฐสภาประจำปี  (Parliament  House  Open  Day)   ทำให้พวกเราและนักท่องเที่ยวคนอื่นๆได้มีโอกาสเข้าเยี่ยมชมภายในอาคารอย่างใกล้ชิด  ผู้เขียนจึงมีโอกาสได้นำเสนอมุมมองที่มีต่องานออกแบบวางผังสามเหลี่ยมรัฐสภา  ทั้งจากภายนอกเข้าสู่ภายในอาคารรัฐสภา  และจากภายในอาคารออกสู่ภายนอก  เพื่อให้ท่านผู้อ่านได้เห็นภาพอย่างชัดเจน

สามเหลี่ยมรัฐสภาแห่งแคนเบอร์รา

     มาถึงตอนนี้คงต้องอธิบายถึงที่มาที่ไปของงานออกแบบพื้นที่สามเหลี่ยมรัฐสภา  (Parliamentary  Triangle)  ก่อนที่จะนำเข้าสู่เรื่องการออกแบบในรายละเอียดต่อไป  เรื่องนี้มีความเป็นมาตั้งแต่ยุคการก่อตั้งสหพันธรัฐออสเตรเลียเลยทีเดียว

     หลังจากประเทศออสเตรเลียได้รับสถาปนาให้เป็นสหพันธรัฐออสเตรเลียในปี  ค.ศ.  1901  ทางรัฐบาลเริ่มมองหาสถานที่ตั้งของเมืองหลวงแห่งใหม่  โดยจะย้ายส่วนราชการเดิมมาจากเมืองเมลเบิร์น  หลังจากผ่านการประชุมถกเถียงกันในหมู่ผู้บริหารประเทศหลายครั้ง  ในที่สุดก็ตกลงเลือกพื้นที่ที่ตั้งอยู่ระหว่างมหานครซิดนีย์และเมลเบิร์น  เพื่อเป็นที่ตั้งของเมืองหลวงแห่งใหม่  

     รัฐบาลแห่งมลรัฐนิวเซาท์เวลล์จึงได้ส่ง  ชาร์ลส  ชริฟเวนเนอร์  นักสำรวจของรัฐมาทำการสำรวจพื้นที่ดังกล่าวอย่างละเอียด  ด้วยมุมมองที่ชาญฉลาดของเขา  ชริฟเวนเนอร์เลือกสถานที่ตั้งของเมืองหลวงใหม่  โดยเจาะจงเลือกที่ราบลุ่มแม่น้ำโมลองโล  (Molonglo  River  Basin)  บริเวณที่อยู่ท่ามกลางเนินเขา  3  ลูก  ซึ่งช่วยป้องกันกระแสลมที่พัดมาจากทางทิศใต้และทิศตะวันตกได้เป็นอย่างดี  และมีมุมมองเปิดกว้างไปทางทิศเหนือและทิศตะวันออกเฉียงเหนือ  ในที่สุดอาณาเขตของเมืองหลวงแห่งใหม่  ได้ถูกวางผังเป็นรูปเป็นร่างสำเร็จในปี  ค. ศ.  19111  และเหตุสำคัญที่ทำให้ผู้เขียนต้องกล่าวอ้างถึงการเลือกที่ตั้งเมืองของชริฟเวนเนอร์  ก็เนื่องมาจากสภาพภูมิประเทศในลักษณะดังกล่าวได้กลายเป็นปัจจัยสำคัญ  ที่มีผลต่อการออกแบบสามเหลี่ยมรัฐสภา  ในการประกวดออกแบบวางผังเมืองใหม่  ซึ่งจัดโดยรัฐบาลในปีเดียวกันนั้นเอง

      มีผู้เข้าร่วมการประกวดออกแบบวางผังเมืองหลวงของประเทศออสเตรเลียถึง  137  ทีม  จากทั้งทวีปอเมริกา  ยุโรป  และแอฟริกาใต้  ในยุคนั้นการคมนาคมและการสื่อสารยังไม่สะดวกเช่นในปัจจุบัน  นักออกแบบเหล่านั้นจึงไม่มีโอกาสได้ไปศึกษาสถานที่จริง  เพียงอาศัยข้อมูลจากเอกสาร  ภาพถ่าย  และหุ่นจำลองของสถานที่  ซึ่งถูกนำไปจัดแสดงให้ดูเท่านั้น  อย่างไรก็ดีหลังจากผ่านการคัดเลือกจนได้เป็นหนึ่งใน  3  ทีมสุดท้าย  งานออกแบบของสถาปนิกชาวชิคาโกวัย  36  ปี  วอลเตอร์  เบอร์เลย์  กริฟฟิน  (Walter  Burley  Griffin)  ก็ได้รับคัดเลือกให้รับรางวัลชนะเลิศ  ถึงกระนั้นก็ดี  แบบที่ได้รับรางวัลกลับต้องเผชิญกับกระแสวิพากวิจารณ์ของบรรดาผู้ที่ไม่เห็นชอบ  อันเป็นเรื่องที่ประสบพบเห็นอยู่เป็นประจำในการประกวดแบบ  งานออกแบบของกริฟฟินถูกวิจารณ์ว่าเป็นงานที่ฟุ่มเฟือยมากเกินควร¹  และแม้ว่าเขาจะได้รับเชิญจากรัฐบาลของประเทศออสเตรเลียให้เป็นผู้อำนวยการออกแบบก่อสร้างเมืองแคนเบอร์รา  ตามแผนผังที่เขาได้วางเอาไว้  ความขัดแย้งก็ยังคงดำเนินต่อไป  โดยมีสาเหตุสำคัญมาจากการขาดเงินทุนในการก่อสร้าง  ในที่สุดกริฟฟินก็ไม่ได้รับการต่อสัญญาว่าจ้าง  และหลุดพ้นจากการมีส่วนร่วมในงานดังกล่าว  แผนผังของกริฟฟินถูกแก้ไขและบิดเบือนอย่างมาก  ตามความจำเป็นทางด้านงบประมาณของรัฐ  แต่อย่างไรก็ดีแนวความคิดอันเป็นหัวใจสำคัญของงานออกแบบ  ซึ่งเป็นส่วนที่ทำให้เขาได้รับเลือกให้เป็นผู้ชนะเลิศการประกวดแบบนั้น  ยังคงปรากฎให้เห็นอย่างชัดเจน  นั่นคือการออกแบบวางผังศูนย์ราชการของเมือง  ซึ่งเรียกกันว่าสามเหลี่ยมรัฐสภานั่นเอง  (Parliamentary  Triangle)²

แนวคิดอันชาญฉลาด

     กริฟฟินอธิบายว่า³  งานออกแบบของเขาเป็นการแสดงออกของรูปแบบทางสถาปัตยกรรมอย่างมีเหตุมีผล  ผ่านการพิจารณาองค์ประกอบหลักๆสำคัญ  2  ประการคือ  พื้นที่ตั้งของเมือง  และหน้าที่ใช้สอยของเมือง  กริฟฟินคิดว่าพื้นที่เมืองแคนเบอร์ราสามารถแบ่งออกตามลักษณะสำคัญทางภูมิศาสตร์ได้  5  ส่วน  ส่วนแรกคือภูเขา  3  ลูก  ประกอบด้วยภูเขาไอนส์ลีย์  (Ainlie)  มักกา  มักกา  (Mugga  Mugga)  และแบล็ค  เมาท์เทนท์  (Black  Mountain)  ส่วนที่  2  คือเนินเขาขนาดย่อมหลายเนินกระจายอยู่ในที่ราบหุบเขา  ส่วนที่  3  คือที่ราบลุ่มแม่น้ำโมลองโล  ส่วนที่  4  คือพื้นที่มีลักษณะเป็นลอนลูกคลื่นอยู่ทางทิศเหนือของเมือง  และส่วนสุดท้ายคือผืนป่าซึ่งอยู่ไกลออกไป  หลังจากพิจารณาสภาพพื้นที่แล้ว  กริฟฟินเริ่มออกแบบวางผังเมืองโดยวางแนวแกนหลักในการออกแบบ  2  แนว  แกนแรกเรียกว่า  “แกนน้ำ  (Water  Axis)”  มีทิศทางจากภูเขาแบล็ค  เมาท์เทนท์ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของเมือง  ไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้  ตามแนวของทะเลสาบหลักของเมือง  ซึ่งจะถูกสร้างขึ้นจากการสร้างเขื่อนกั้นแม่น้ำโมลองโล  แกนที่  2  เรียกว่าแกนผืนดิน  (Land  Axis)  เริ่มต้นจากภูเขาไอนส์ลีย์ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ  เป็นแนวตรงตั้งฉากกับแนวแกนน้ำ  ผ่านทะเลสาบ  และเนินเขาแคมป์  (Camp  Hill)  และ  เคอร์ราจอง  (Kurrajong)  ซึ่งในปัจจุบันเรียกกันว่า  “เนินหลวง  (Capital  Hill)”    แนวแกนดินนี้จะชี้ไปทางยอดเขาบิมเบอร์  (Bimberi Peak)  อยู่ห่างออกไปอีกราว  30  ไมล์ส  ณ  ที่จุดตัดของทั้ง  2  แกนที่ตั้งฉากกันดังกล่าว  กริฟฟินวางตำแหน่งจุดศูนย์กลางของส่วนราชการของเมืองแคนเบอร์รา  โดยเชื่อมโยงแนวถนนสำคัญ  3  สาย  เป็นรูปสามเหลี่ยม  มีจุดใจกลางอยู่ในตำแหน่งตรงกับจุดตัดของแนวแกนผืนดิน  และแกนน้ำพอดี  ฐานของรูปสามเหลี่ยมนั้น  หันไปทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ  มีแนวขนานกับแนวแกนน้ำ  มุมทั้ง  3  ของสามเหลี่ยมกำหนดให้วางอยู่บนเนินขนาดย่อม  3  เนิน  เพื่อให้เกิดเป็นจุดหมายตา  (Landmark)  ที่สำคัญของเมือง  โดยที่มุมยอดของสามเหลี่ยมซึ่งสำคัญที่สุด  เป็นที่ตั้งของอาคารรัฐสภา  เนินนี้ในภายหลังมีชื่อเรียกว่า  เนินหลวง   (Capital  Hill)  ดังที่ได้กล่าวมาแล้ว  ส่วนมุมที่เหลืออีก  2  มุมของสามเหลี่ยมวางอยู่บนเนินเขารัสเซล  (Russell  Hill)  และเนินเขาเวอร์นอน  (Vernon  Hill)  ซึ่งในปัจจุบันเรียกว่า  “เนินพระนคร (City  Hill)”  การจัดพื้นที่ของส่วนราชการ  ซึ่งเปรียบเสมือนส่วนหัวใจและจิตวิญญาณของชาติ  ให้อยู่ในขอบเขตที่ชัดเจนบริเวณใจกลางเมืองเช่นนี้  ทำให้ประชาชนทั่วไปสามารถเข้าถึงพื้นที่ส่วนนี้ได้โดยสะดวก  แต่ในขณะเดียวกันยังสามารถรักษาบรรยากาศที่สงบเงียบเอาไว้ได้ดี   จากการออกแบบวางผังโดยใช้รูปแบบแนวแกนสมดุล  และวางพื้นที่ทะเลสาบหลักให้พาดผ่านพื้นที่ส่วนฐานของสามเหลี่ยมรัฐสภา

     แนวความคิดที่สำคัญอีกประการหนึ่งของกริฟฟินคือการวางตำแหน่งอาคารส่วนราชการ  ในบริเวณสามเหลี่ยมรัฐสภา  บนแนวแกนดินซึ่งวิ่งผ่านกลางฐานและจุดยอดของสามเหลี่ยม  อาคารเหล่านี้ถูกจัดเรียงเป็นลำดับไปยังจุดรวมสายตาที่เนินหลวง  (Capital  Hill)  ขนาดและสัดส่วนของอาคารควรมีความสอดคล้องกัน  เพื่อให้เกิดภาพลักษณ์ที่เรียบง่ายเป็นรูปแบบเดียวกัน  เป็นที่น่าเสียดายที่แนวคิดเกี่ยวกับอาคารดังกล่าว  ไม่ได้ถูกถ่ายทอดออกมาให้เห็นเด่นชัดในการพัฒนาเมืองในปัจจุบัน  เนื่องจากการแก้ไขเปลี่ยนแปลงแบบ  ให้สอดคล้องกับสภาวะทางเศรษฐกิจ  และความต้องการของผู้บริหารและนักออกแบบในยุคต่อๆมา  ยังคงหลงเหลือแต่แนวคิดหลักของการหันทิศทางอาคารของกริฟฟิน  ตามแนวแกนผืนดินและแกนน้ำเพื่อให้แสงแดดส่องเข้าถึงอาคารต่างๆอย่างเต็มที่เท่านั้น  ที่ยังคงปรากฎให้เห็นอย่างชัดเจน

ปัจจุบันกาล

     อาคารราชการที่ตั้งอยู่ภายในบริเวณสามเหลี่ยมรัฐสภาในปัจจุบันประกอบด้วย  อาคารฝ่ายบริหาร  กระทรวงการคลังและการเงิน  ห้องสมุดแห่งชาติ  หอศิลปะแห่งชาติออสเตรเลีย  ศาลสูง  สำหรับพื้นที่ริมทะเลสาบขนาดใหญ่  ซึ่งถูกขนานนามตามชื่อของผู้ออกแบบในภายหลังว่า  ทะเลสาบเบอร์เลย์ กริฟฟิน (Burley  Griffin  Lake)  นั้นได้รับการออกแบบให้เป็นสวนสาธารณะเพื่อการพักผ่อนหย่อนใจและกิจกรรมนันทนาการของเมือง  โดยมีจุดเด่นที่น้ำพุกับตันคุก  (Captain  Cook Water  jet)  พ่นลำน้ำสีขาว  พุ่งสูงถึง  135  เมตรเหนือทะเลสาบ  ก่อนที่จะกระจายหล่นเป็นละอองฝอยกระเซ็นถูกแขกที่มาเยือน  เป็นการต้อนรับอย่างสดชื่น  ในวันที่มีลมพัดแรงเป็นพิเศษ

     สำหรับอาคารรัฐสภา  (Parliament  House)  ซึ่งผู้เขียนได้มีโอกาสเข้าไปเยี่ยมชมนั้น  ตั้งอยู่บริเวณจุดยอดของสามเหลี่ยมรัฐสภา  ศูนย์กลางของเมือง  และเป็นจุดเด่นของเมืองอีกด้วยอาคารหลังนี้เป็นอาคารที่ถูกสร้างขึ้นใหม่  แทนอาคารหลังเดิม  ในปี  ค.ศ.  1988  จากผลงานชนะเลิศการประกวดแบบของบริษัทสถาปัตยกรรม  มิตเชลล์  กิเออร์โกลา  และโทรป³  (Mitchell/Giurgola  and  Thorp  Architecture)

     เนื่องจากอาคารรัฐสภาหลังใหม่  เป็นอาคารที่มีขนาดใหญ่มหึมา  ประกอบไปด้วยห้องต่างๆถึง  5000  ห้อง  จึงเป็นการยากที่จะสร้างอาคารดังกล่าว  โดยที่ยังคงสามารถรักษาเอกลักษณ์ของสภาพภูมิประเทศของเนินหลวง  มิให้ถูกทำลายลดความสำคัญลง  สถาปนิกได้แก้ปัญหานี้  โดยการออกแบบอาคารที่ผสมผสานรูปแบบของสถาปัตยกรรม  และภูมิสถาปัตยกรรมให้เข้ากับสภาพภูมิประเทศดั้งเดิม  รวมทั้งแนวความคิดหลักของผังเมืองเดิมอีกด้วย  พวกเขาจำเป็นต้องขนย้ายดินออกเพื่อก่อสร้างอาคารดังกล่าว  จากนั้นจึงถมกลับเข้าไปใหม่เมื่อการก่อสร้างสำเร็จลง  ให้กลายเป็นเนินดินปูด้วยผืนหญ้าสีเขียวเอียงลาดเป็นส่วนหนึ่งของหลังคารของอาคารรัฐสภา  สู่พื้นดินเบื้องล่าง  เป็นที่น่าเสียดายที่หากมองจากทางเข้าด้านหน้า  ผู้มาเยือนจะไม่สามารถรับรู้ถึงความเชื่อมโยงของงานสถาปัตยกรรมและภูมิสถาปัตยกรรมดังกล่าวได้  เนื่องจากถูกบดบังด้วยกำแพงสูง  เพื่อเปิดเป็นทางเข้าหลักที่โอ่อ่าสง่างาม  แต่หากมีโอกาสขึ้นไปยืนอยู่บนสุดของอาคาร  แล้วมองออกไปโดยรอบ  จะรู้สึกราวกับว่าได้ยืนอยู่บนส่วนหนึ่งของเนินดินจริงๆ  นอกจากนี้ยังจะได้มีโอกาสมองเห็นแกนต่างๆ  ที่กริฟฟินบรรจงสร้างสรรค์ไว้อย่างชัดเจน

      องค์ประกอบที่เด่นเป็นสง่าอยู่เหนืออาคารรัฐสภา  คือเสาธงขนาดยักษ์  มีรูปร่างและสัดส่วนที่ดูไม่ค่อยเข้ากับตัวอาคารเท่าไรนัก  แต่ก็ประสบผลในแง่ของการเป็นจุดหมายตา  (Landmark)  ที่สามารถมองเห็นได้จากระยะไกลหลายไมล์  สถาปนิกออกแบบเปิดช่องแสดงที่ห้องโถงพักผ่อนขนาดใหญ่  ในบริเวณใจกลางของรัฐสภา  ตั้งอยู่ในตำแหน่งเบื้องล่างของเสาธงนี้พอดี  เมื่อมองจากห้องโถงด้านล่าง  จะเห็นภาพของธงชาติออสเตรเลีย  โบกสะบัดอยู่ท่ามกลางท้องฟ้าสีเข้ม  ตัดกับเหล่าปุยเมฆละเอียดสีขาวที่พากันลอยละลิ่วตามกระแสลมแรง  เกิดภาพที่เคลื่อนไหวอันทรงพลัง   สะกดอารมณ์และความรู้สึกต่อผู้ที่แหงนมอง 

     จากผลงานการออกแบบที่ถือได้ว่าเป็นเลิศในประวัติศาสตร์  งานออกแบบสามเหลี่ยมรัฐสภาและอาคารรัฐสภา  ได้ผ่านยุคสมัยแห่งการเปลี่ยนแปลงอันยาวนาน  กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความมีเอกภาพของชาติ  และความยึดมั่นในระบอบประชาธิปไตยของรัฐ  องค์ประกอบทั้งหมดของงานออกแบบ  ทั้งแกนน้ำ  แกนผืนดิน  ทะเลสาบ  การประยุกต์ลักษณะเด่นของสภาพภูมิประเทศมาใช้ในการพัฒนาเมือง  เหล่านี้ล้วนซึมแทรกเป็นส่วนหนึ่งของหัวใจและจิตวิญญาณแห่งแคนเบอร์รา  ตลอดเวลาที่ผ่านมาและต่อเนื่องไปสู่อนาคต

เอกสารอ้างอิง

1.  “A  Short  history  of  Canberra”  แหล่งที่มา.  http://www.canberrahouse.com.au/shorthistory.html 
2. “Reflections  of  Canberra” แหล่งที่มา. http://www.library.act.gov.au/heritagelibrary/reflectionscd/reflect/actv/info3.htm
3. “ Griffin’s  Winning  Design” แหล่งที่มา.  http://rubens.anu.edu.au/student.projects/canberra/working_htm/winner.html
4. “First  prize – Walter  Burley  griffin” แหล่งที่มา.  http://rubens.anu.edu.au/student.projects/canberra/working_htm/griffin.html