มนต์เสน่ห์แห่งสวนอิตาลี
By Edith Wharton 1905
แปลโดย ผศ.จรัสพิมพ์ บุญญานันต์
หากจะกล่าวว่าในสวนอิตาลีนั้นไม่มีดอกไม้ก็ดูจะเป็นคำกล่าวที่เกินจริง แต่การเพลิดเพลินและชื่นชมการจัดสวนในสไตล์อิตาลีนั้น เราต้องระลึกไว้เสมอว่าแนวคิดในการจัดสวนสไตล์นี้เป็นอิสระจากการปลูกไม้ดอก
สวนอิตาลีไม่ได้มีตัวตนจากการปลูกดอกไม้ หากแต่ในทางกลับกันดอกไม้ต่างหากที่ถูกจัดวางเพื่อสวน ดอกไม้เหล่านั้นถูกจัดเสริมเข้าไปในภายหลังในสวนที่มีความสวยงามอยู่แล้วและไม่ได้เกิดขึ้นบ่อยครั้ง เป็นการเพิ่มเติมเสริมแต่งสัมผัสแห่งความงามมากขึ้นอีกหนึ่งขั้นจากของเสน่ห์ของสวนทั่วไป สาเหตุที่ชัดเจนอย่างไม่ต้องสงสัยเลยนั้น สามารถอธิบายได้จากความยากลำบากในการเพาะปลูกดอกไม้ใด ๆ ในฤดูใบไม้ผลิในสภาพภูมิอากาศร้อนและแห้ง และผลที่ได้รับก็คือการพัฒนาที่ยอดเยี่ยมของผลที่ยั่งยืนถาวรมากขึ้นที่จะได้รับจากสามปัจจัยอื่น ๆ ในองค์ประกอบของสวน อันประกอบไปด้วย หินอ่อน น้ำ และความสดและไม้ยืนต้นความสำเร็จโดยการผสมฝีมือของพวกเขาไปด้วยเสน่ห์ที่เป็นอิสระของฤดูกาล
ภาพที่ 1 Gardens of Villa d'Este in Tivoli, Italy.
ที่มา: KatDevsGames. 2005. File:Villa d’Este 01.jpg. [Internet]. Wikimedia Commons. [cited 2019 Sep 22]. Available from: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Villa_d%27Este_01.jpg
มันเป็นเรื่องยากที่จะอธิบายคนรักสวนสมัยใหม่ที่มีความคิดว่าเสน่ห์ทั้งหมดของของสวนเกิดจากรูปแบบของภาพที่ต่อเนื่องกันของดอกไม้ที่งดงาม ว่าจะสามารถสร้างผลงานที่น่าหลงใหลนี้ได้อย่างไรจากสิ่งที่ดูน่าเบื่อและจำเจ ดังเช่นการผสมผสานกันระหว่างพรรณไม้ตัดแต่งและก้อนหิน
ผู้ที่เดินทางกลับมาจากประเทศอิตาลี โดยที่สายตาและจินตนาการของเขาเต็มไปด้วยมนต์เสน่ห์ของรูปแบบของสวนอิตาลีที่งดงามสุดจะพรรณนา เขาย่อมรับรู้ได้ถึงความชื่นชมหลงไหลที่เกิดขึ้น ซึ่งเขาตกอยู่ภายใต้การสะกดของมัน รับรู้ได้ถึงพลัง ความยั่งยืน และความรู้สึกที่มากขึ้นในทุกสัมผัส ที่มีมากกว่าผลของการรับรู้ที่เกิดสวนสมัยใหม่ซึ่งมีความซับซ้อนที่สุดและโดดเด่นที่สุด หากแต่เขาอาจจะไม่ได้พบกุญแจสู่ความลึกลับ เสน่ห์เหล่านั้นเป็นเพราะท้องฟ้าครามมากกว่า หรือเป็นเพราะเพราะพืชพรรณมีความอุดมสมบูรณ์มากกว่าอย่างนั้นหรือ? ท้องฟ้าในช่วงกลางฤดูร้อนของเราเกือบจะเป็นสีครามเข้มเท่าที่อิตาลี ใบไม้ของเราก็มีความอุดมสมบูรณ์เท่าเทียมกัน และบางทีอาจจะมีความหลากหลายมากกว่าด้วยซ้ำ ความจริงแล้วมีความคล้ายคลึงกันหลายอย่าง ระหว่างสภาพภูมิอากาศในช่วงฤดูร้อนอเมริกาเหนือและในประเทศอิตาลีในช่วงฤดูใบไม้ผลิและฤดูใบไม้ร่วง
บางส่วนของผู้ที่ได้ตกอยู่ภายใต้มนต์สะกดมีแนวโน้มที่จะกล่าวถึงมนต์เสน่ห์ของสวนอิตาลีในด้านผลที่เกิดจากกาลเวลา แต่ก็ยังมีข้อสงสัยถึงความงามที่ไม่สามารถอธิบายได้ เพื่อแสวงหาคำตอบเราต้องพิจารณาอย่างลึกซึ้ง โดนทำการศึกษาถึงความสัมพันธ์ระหว่างสวนกับบ้านและความสัมพันธ์กับภูมิทัศน์โดยรอบ สวนของยุคกลาง ซึ่งคนพบเห็นจากภาพประกอบในหนังสือสวดมนต์ และภาพพิมพ์ไม้ในยุคต้น เป็นลักษณะของพื้นที่ภายในปราสาท มีการปลูกพันธุ์ไม้แบบเรียบง่ายโดยรอบ รอบแหล่งน้ำตรงกลาง และปลูกไม้ผลบริเวณผนัง แต่ในการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วของอารยธรรมอิตาลี กำแพงปราสาทในที่สุดก็ถูกทำลายลงและสวนนั้นถูกขยายพื้นที่ออกไป เพิ่มบ่อเลี้ยงปลา สนามหญ้า กุหลาบเลื้อย และทางเดินเท้า บ้านชนบทสไตล์อิตาลีโดยเฉพาะอย่างยิ่งในใจกลางและทางตอนใต้ของอิตาลีมักจะถูกสร้างขึ้นบนเนินเขาและวันหนึ่งสถาปนิกมองสำรวจออกมาจากระเบียงของวิลล่าของเขาและสังเกตเห็นภูมิทัศน์ธรรมชาติที่รายล้อมรอบสวน ทั้งสองสิ่งร่วมเป็นส่วนหนึ่งขององค์ประกอบเดียวกัน
ภาพที่ 2 Ravello, Villa Rufolo
ที่มา: Werner B. File:Ravello BW 2013-05-15 15-02-40 1 DxO.jpg - Wikimedia Commons [Internet]. Wikimedia Commons. 2013 [cited 2019 Sep 22]. Available from: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ravello_BW_2013-05-15_15-02-40_1_DxO.jpg
การรับรู้ของความเป็นจริงนี้เป็นขั้นตอนแรกในการพัฒนาของศิลปะการจัดสวนที่ยิ่งใหญ่ของยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา: (Renaissance ) ต่อไปคือการค้นพบของสถาปนิกของวิธีการที่ธรรมชาติและศิลปะจะถูกหลอมรวมอยู่ในภาพของเขา ตอนนี้เขามีสามปัญหาที่จะต้องหาคำตอบ ประการแรกสวนของเขาจะต้องมีการปรับให้เข้ากับงานสถาปัตยกรรมของบ้านที่อยู่ติดกัน ประการต่อมาจะต้องมีการปรับให้เข้ากับความต้องการของผู้อยู่อาศัยภายในบ้านที่อยู่ของสวนแห่งนั้น ในแง่ของการให้ร่มเงา สนามหญ้าสีเขียวเพื่อเปิดรับแสงแดด สวนไม้ตัดแต่ง และสวนไม้ผล ซึ่งควรสามารถเข้าถึงได้อย่างสะดวก และประการสุดท้ายจะต้องมีการปรับให้เข้ากับภูมิทัศน์รอบ ๆ ในเวลาไม่นานและโดยที่ยังไม่มีประเทศอื่นใดเคยมีมาก่อน ปัญหาทั้งสามประการนี้ถูกแก้ไขโดยการออกแบบสวนบ้านในชนบทของอิตาลีที่ประสบความสำเร็จ ในช่วงเริ่มต้นของศตวรรษสิบหกที่ไปจนถึงปลายของศตวรรษที่สิบแปด และในการผสมผสานขององค์ประกอบที่แตกต่างกัน เกิดการเปลี่ยนแปลงที่ละเอียดอ่อนจากรูปแบบศิลปะที่แสดงเส้นสายที่ถูกกำหนดคงที่และเป็นทางการ มาเป็นรูปแบบของเส้นสายตามธรรมชาติที่มีความเปลี่ยนแปลงไม่แน่นอน และท้ายที่สุดคือสิ่งอำนวยความสะดวกภายในสวน และความมีชีวิตชีวาของสวน เหล่านี้คือความลับพื้นฐานของมนต์เสน่ห์ของสวนอันเก่าแก่
อย่างไรก็ตาม ยังมีปัจจัยอื่น ๆ อีกมากที่อาจนำไปสู่การแสดงผลรวมของความมีเสน่ห์ของสวน แต่โดยการกำจัดมันออกทีละอย่างๆ โดยการเบี่ยงเบนความคิดไปจากดอกไม้ แสงแดด การฉาบสีของช่วงเวลา เราจะพบว่าภายใต้สิ่งเหล่านี้ จะพบความสอดคล้องกันของการออกแบบอย่างลึกซึ้งที่เป็นอิสระจากผลที่เกิดจากสิ่งอื่นๆที่ไม่สำคัญ นี่ไม่ได้หมายความว่าแผนผังของสวนอิตาลีมีความสวยงามเทียบเท่ากับตัวของสวนเอง การใช้วัสดุในการก่อสร้างสวน หิน ใบไม้การออกแบบองค์ประกอบของน้ำ ไม่ว่าจะเป็นน้ำนิ่งหรือน้ำไหล เหนืออื่นใดเส้นสายของของทัศนียภาพธรรมชาติ ทั้งหมดนี้เป็นส่วนหนึ่งของการออกแบบของศิลปิน แต่สิ่งเหล่านี้จะเป็นความสวยงามในทุกๆฤดูกาล และแม้ว่าจะเป็นเพียงการออกแบบเสริมของแผนผังหลักก็ตาม ความงามโดยธรรมชาติของสวน เกิดจากการจัดกลุ่มขององค์ประกอบต่างๆร่วมกันไม่ว่าจะเป็น แนวไม้พุ่มตามทางเดิน การออกแบบพื้นที่เปิดโล่งเพื่อรับแสงแดดสลับเปลี่ยนกับพื้นที่ป่าไม้ที่ร่มเย็น สัดส่วนระหว่างเทอเรสและพื้นที่สนามหญ้า หรือระหว่างความสูงของผนังและความกว้างของทางเท้า ไม่มีการละเลยรายละเอียดเล็กน้อยเหล่านี้กับงานภูมิทัศน์ สถาปนิกในยุคฟื้นฟูศิลปวิทยาออกแบบอย่างระมัดระวัง ในการกระจายร่มเงาและแสงแดด การวางแนวเส้นตรงของการก่ออิฐและความพริ้มไหวของใบไม้ ในขณะที่เขาชั่งน้ำหนักความสัมพันธ์ขององค์ประกอบทั้งหมดของเขาที่มีต่อบรรยากาศภายในสวน
ภาพที่ 3 Fountain and pools at Villa d'Este in Tivoli.
ที่มา: Wknight94. 2008. Giardino all'italiana. In: Wikipedia [Internet]. [cited 2019 Sep 21]. Available from: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Giardino_ all%27italiana&oldid=908081461
ผู้ที่ศึกษาสวนอิตาเลี่ยนเก่าแก่ จะรู้สึกทึ่งกับวิธีการที่สถาปนิกขยายแผนผังและทำให้แผนผังนั้นเรียบง่ายถ้าพื้นที่นั้นอยู่ท่ามกลางภูมิทัศน์ที่ยิ่งใหญ่ แต่ในทางกลับกัน เราจะพบความสับสนของรายละเอียด การจัดกลุ่มของระเบียงที่ซับซ้อน น้ำพุ เขาวงกตและระเบียงหน้ามุข ในสถานที่ที่ไม่มีลักษณะภูมิทัศน์ที่ดึงดูดสายตาให้รู้สึกประทับใจ ยิ่งไกลออกไปทางทิศเหนือเท่าใด ภูมิทัศน์ทางธรรมชาติจะเรียบง่ายขึ้น และการออกแบบสวนก็จะยิ่งซับซ้อนมากขึ้น บริเวณสนามพักผ่อนที่สามารถมองเห็นลงมาเห็นสภาพแวดล้อมของโรมันคัมภานา ถูกจัดวางออกมาวางไว้บนเส้นแนวแกนที่ชัดแจนและน่าเกรงขาม ใช้ส่วนประกอบเพียงไม่กี่อย่าง แต่ลัพธ์ที่ได้คือความกว้างและความเรียบง่าย
เนื่องจากในการฟื้นตัวในยุคสมัยใหม่ของการจัดสวนนั้น ให้ความสนใจน้อยที่ต่อหลักการแรกของศิลปะที่คนรักสวนไม่ควรทำให้ตัวเองพอใจเพียงแค่ด้วยความสุขที่คลุมเครือของสวนอิตาลีเก่าแก่แต่ควรพยายามที่จะแยกเอาหลักการออกแบบออกมาจากสวนเหล่านี้ ซึ่งอาจถูกนำไปประยุกต์ใช้ใช้ที่บ้าน เขาควรทำการสังเกต ยกสังเกตเช่น สวนเก่าแก่ของอิตาลีถูกออกแบบเพื่อให้เหมาะกับการใช้งานภายในสวน การใช้งานที่อย่างน้อยสวนสมัยใหม่ในอเมริกาไม่ค่อยใส่ เขาควรทราบว่า เพื่อจุดนี้ บริเวณที่มีการวางแผนอย่างรอบคอบและสะดวกเพื่อเป็นบ้าน โดยมีทางเท้าขนาดกว้าง (ซึ่งคนจำนวนสองคนหรือมากกว่าสามารถเดินไปด้วยกันได้) นำจากส่วนหนึ่งไปยังอีกส่วนนึง มีศาลาพักผ่อนที่สามารถเข้าถึงได้ง่ายจากบ้าน เช่นเดียวกับการเดินที่มีแสงแดดสำหรับฤดูหนาว และมีการเปลี่ยนแปลงที่มีประสิทธิภาพจากความสลัวของทางเดินที่ปกคลุมไปด้วยต้นไม้ ไปยังพื้นที่เปิดโล่งของแปลงดอกไม้หรือสนามหญ้าสีเขียว เขาควรจดจำถึงระเบียงและสวนอย่างเป็นทางการที่เชื่อมต่อกับตัวบ้าน ทางเดินที่ปลูกต้นฮอลลี่หรือต้นลอเรลเดินถูกตัดแต่งเป็นรูปร่างเพื่อแสดงการเปลี่ยนแปลงระหว่างเส้นตรงของการก่ออิฐและนำไปสู่พื้นที่ต้นไม้ที่ไม่ได้ตัดแต่ง และแต่ละก้าวที่ห่างออกจากสถาปัตยกรรมเป็นการก้าวไปสู่พื้นที่ธรรมชาติ
ภาพที่ 4 Hamilton Gardens - Italian Renaissance Garden
ที่มา: Hamiltongardens. 2008. File:Hamilton Gardens - Italian Renaissance Garden.JPG. [Internet]. Wikimedia Commons. [cited 2019 Sep 22]. Available from: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hamilton_Gardens_-_Italian_Renaissance_Garden.JPG
ความนิยมชมชอบแนวทางการจัดสวนสไตล์อิตาลีได้แพร่กระจายออกไป ไม่ว่าจะเป็นที่อังกฤษไปจนกระทั่งอเมริกาและมีความเชื่อทั่วไปว่าเพียงการวางม้านั่งหินอ่อนตรงนี้และปล่อยให้แสงอาทิตย์สาดส่งบริเวณนั้น เพียงเท่านี้ก็จะสร้างให้เกิดสวนสไตล์อิตาลีได้สำเร็จ อย่างไรก็ดีแม้แต่การจัดสวนที่ทุ่มเทงบประมาณและความคิดอย่างมากก็ไม่อาจให้ผลเป็นที่น่าพอใจในภาพรวมเท่าไหร่ และนักวิจารณ์บางคนได้พากล่าวว่าเราไม่สามารถจัดสวนสไตล์อิตาลีได้ในสภาพภูมิทัศน์อื่นใดและในยุคสมัยอื่นใดได้ นอกเหนือไปจากที่สร้างขึ้นในอิตาลี
ภาพที่ 5 Italian Garden, Castle Hill on the Crane Estate, Ipswich, Massachusetts, USA.
ที่มา: Daderot. 2017. File:Italian Garden - Castle Hill on the Crane Estate - Ipswich, Massachusetts, USA - DSC06450.jpg. [Internet]. Wikimedia Commons. [cited 2019 Sep 22]. Available from: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Italian_Garden_-_Castle_Hill_on_the_Crane_Estate_-_Ipswich,_Massachusetts,_USA_-_DSC06450.jpg
ผลที่เกิดขึ้นนั้นเหล่านั้นขึ้นอยู่กับความยิ่งใหญ่ของสถาปัตยกรรม เช่นเดียวกับผลลัพธ์อันเนื่องจากสีสันและอายุของสถาปัตยกรรม ซึ่งไม่ต้องสงสัยเลยว่าจะไม่สามารถสร้างขึ้นได้ในยุคสมัยใหม่ อย่างไรก็ดี มีหลายสิ่งที่เราสามารถจะเรียนรู้จากสวนอิตาเลี่ยนเก่าแก่ และบทเรียนแรกก็คือว่าถ้าสวนเหล่านั้นจะเป็นแรงบันดาลใจที่แท้จริง มันต้องถูกคัดลอกไม่ได้เพียงแค่ตัวอักษร แต่ในจิตวิญญาณ นั่นคือโลงหินอ่อนและเสาบิดเกลียวที่เรียงรายนับโหลไม่ใช่สิ่งที่สร้างให้เกิดสวนอิตาลี แต่การวางผังพื้นดินบนหลักการของการจัดสวนแบบเก่าแก่จะสร้างให้เกิดสวนอิตาลีในความรู้สึกที่แท้จริง และแนวคิดที่ไกลกว่านั้นและดีกว่านั้น นั่นคือสวนที่ถูกออกแบบเป็นอย่างดีเพื่อปรับให้เข้าสภาพแวดล้อมโดยรอบ เช่นเดียวกับสวนต้นแบบซึ่งสร้างแรงบันดาลใจ
ภาพที่ 6 Hamilton Gardens - Italian Renaissance Garden
ที่มา: Sailko. 2008. File:Villa reale di marlia, giardino dei limoni, vasca 06.JPG [Internet]. Wikimedia Commons.[cited 2019 Sep 22]. Available from: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Villa_reale_di_marlia,_giardino_dei_limoni,_vasca_06.JPG
นี่คือความลับที่จะได้เรียนรู้จากวิลล่าของอิตาลี และหากใครที่ได้เข้าใจเรื่องนี้จะไม่หวนกลับไปยังความชื่นชมหลงไหลในความสวยงามของสวนอันคลุมเครือไม่สามารถอธิบายได้อีก ดังที่บราวนิงได้อุทานเมื่อครั้งผ่านแหลมเซนต์วินเซนต์และอ่าวทราฟัลการ์
"ที่นี่เองที่อังกฤษช่วยฉัน ฉันจะช่วยอังกฤษได้อย่างไร?"
ดังนั้นคนรักสวนผู้ปรารถนาที่จะถ่ายโอนบางส่วนของมนต์เสน่ห์สวนเก่าแก่เหล่านี้ไปบนพื้นที่ของเขาเอง จะต้องถามตัวเองเมื่อเดินใต้ร่มเงาของทิวสนของวิลล่าบ๊อกกี้สหรือผ่านแนวไม้ตัดแต่งของของวิลล่าแรนเต้ ว่าเขาได้อะไรจากที่แห่งนี้ ยิ่งเขาศึกษาและเปรียบเทียบ คำตอบที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ไม่ใช่รูปปั้นที่ถูกตัดขาหรือประติมากรรมนูนต่ำที่แตกหักหรือรูปแบบใดๆของซากปรักหักพัก แต่เป็นจิตวิญญาณของการเปิดเผยความเข้าใจของวัตถุประสงค์ของนักจัดสวน และสิ่งที่เขาวางแผนที่จะใช้ประโยชน์พื้นที่ภายในสวนของเขา
บรรณานุกรม
Wharton, Edith. 1903. Italian Villas and Their Gardens. New York: The Century Co.
Wharton, Edith. 1903. "Italian Villas and Their Gardens." [Internet]. The Project Gutenberg eBook [cited 2019 Sep 22]. Available from: https://www.gutenberg.org/ebooks/53495