พระราชบัญญัติคุ้มครองพันธุ์พืช พ.ศ. 2542 มีหลักการและเหตุผล ดังนี้
- ส่งเสริมการปรับปรุงพันธุ์ และพัฒนาพันธุ์พืชใหม่
- สร้างแรงจูงใจในการพัฒนาพันธุ์พืชใหม่
- อนุรักษ์ และพัฒนาการใช้ประโยชน์พันธุ์พืชเก่า
- ส่งเสริมให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการดูแล บำรุง รักษา และใช้ประโยชน์พันธุ์พืชอย่างยั่งยืน
การคุ้มครองพันธุ์พืชใหม่ภายใต้พระราชบัญญัติคุ้มครองพันธุ์พืช พ.ศ. 2542 ได้กล่าวถึง พันธุ์พืช
คุณสมบัติของพันธุ์พืชที่สามารถได้รับการคุ้มครอง สิทธิของนักปรับปรุงพันธุ์ และอายุการคุ้มครอง ไว้ดังนี้
พันธุ์พืช
พันธุ์พืชต้องประกอบด้วยลักษณะต่อไปนี้
- มีความสม่ำเสมอของลักษณะประจำพันธุ์ทางด้านสัณฐานวิทยา สรีรวิทยา หรือคุณสมบัติอื่น ๆ ที่เป็นผลเนื่องจากการแสดงออกของสภาพทางพันธุกรรมที่จำเพาะต่อพันธุ์พืชนั้น
- มีความคงตัวของลักษณะประจำพันธุ์
- มีลักษณะประจำพันธุ์แตกต่างจากพันธุ์อื่นอย่างเด่นชัด
องค์ประกอบของพันธุ์พืชใหม่ที่จดทะเบียนได้
พันธุ์พืชที่ขอจดทะเบียนเป็นพันธุ์พืชใหม่ได้ต้องมีองค์ประกอบดังนี้
- พันธุ์พืชใหม่
- มีลักษณะเฉพาะที่แตกต่างจากพันธุ์พืชอื่น
- มีความสม่ำเสมอ
- มีความคงตัว
ลักษณะเฉพาะ คือ มีความแตกต่างจากพันธุ์อื่นที่ปรากฏอยู่ในวันยื่นขอจดทะเบียน โดยความแตกต่างนั้นเกี่ยวข้องกับลักษณะที่เป็นประโยชน์ต่อการเพาะปลูก การบริโภค เภสัชกรรม การผลิต การแปรรูป
ความใหม่ คือ ไม่มีการนำส่วนขยายพันธุ์มาใช้ประโยชน์ไม่ว่าจะเป็นการขายหรือจำหน่ายด้วยประการใด ทั้งในและนอกราชอาณาจักรโดยนักปรับปรุงพันธุ์หรือด้วยความยินยอมของนักปรับปรุงพันธุ์เกินกว่า 1 ปีก่อนวันยื่นขอจดทะเบียน
ความสม่ำเสมอ คือ มีความสม่ำเสมอของลักษณะประจำพันธุ์ทางด้านสัณฐานวิทยา สรีรวิทยาหรือคุณสมบัติอื่นที่เป็นผลเนื่องจากการแสดงออกของสภาพทางพันธุกรรมที่จำเพาะต่อพันธุ์พืชนั้น
ความคงตัว คือ มีความคงตัวของลักษณะประจำพันธุ์ที่สามารถแสดงลักษณะประจำพันธุ์ได้ทุกครั้งของการผลิตส่วนขยายพันธุ์พืชนั้น เมื่อขยายพันธุ์ด้วยวิธีทั่วไปสำหรับพืชนั้น
สิทธิของนักปรับปรุงพันธุ์
ผู้ทรงสิทธิมีสิทธิแต่เพียงผู้เดียวในการผลิต ขาย จำหน่าย นำเข้า ส่งออก หรือมีไว้เพื่อการทำอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งส่วนขยายพันธุ์ของพันธุ์พืชใหม่
อายุการคุ้มครอง
12 ปี สำหรับพืชที่ให้ผลผลิตภายในเวลาไม่เกิน 2 ปี
17 ปี สำหรับพืชที่ให้ผลผลิตในเวลาเกินกว่า 2 ปี
27 ปี สำหรบพืชที่ใช้ประโยชน์จากเนื้อไม้
การคุ้มครองพันธุ์พืชพื้นเมืองทั่วไป และพันธุ์พืชป่า
พันธุ์พืชพื้นเมืองทั่วไป คือ พันธุ์พืชที่กำเนิดภายในประเทศหรือมีอยู่ในประเทศ ซึ่งได้มีการใช้อย่างแพร่หลาย และให้หมายความรวมถึงพันธุ์พืชที่ไม่ใช่พันธุ์พืชใหม่ พันธุ์พืชพื้นเมืองเฉพาะถิ่น หรือพันธุ์พืชป่า
พันธุ์พืชป่า ได้แก่ พันธุ์พืชที่มีหรือเคยมีอยู่ในประเทศตามสภาพธรรมชาติและยังไม่ได้นำมาใช้เพาะปลูกอย่างแพร่หลาย
มาตรา 52
ผู้ใด เก็บ จัดหา หรือรวบรวมพันธุ์พืชพื้นเมืองทั่วไป พันธุ์พืชป่า หรือส่วนหนึ่งส่วนใดของพันธุ์พืชดังกล่าว เพื่อการปรับปรุงพันธุ์ ศึกษา ทดลอง หรือวิจัยเพื่อประโยชน์ทางการค้า จะต้อง
- ได้รับอนุญาตจากพนักงานเจ้าหน้าที่
- ทำข้อตกลงแบ่งปันผลประโยชน์กับกองคุ้มครองพันธุ์พืช
มาตรา 53
ผู้ใดทำการศึกษา ทดลอง หรือวิจัยพันธุ์พืชพื้นเมืองทั่วไป พันธุ์พืชป่า หรือส่วนหนึ่งส่วนใดของพันธุ์พืชดังกล่าวที่มิได้มีวัตถุประสงค์เพื่อประโยชน์ในทางการค้าให้ปฏิบัติตามระเบียบที่คณะกรรมการกำหนด
ในการอบรมครั้งนี้ทำให้ได้ทราบกฎระเบียบและแนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับการใช้พันธุ์พืช ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อการทำงานวิจัยในการปรับปรุงพันธุ์ และการพัฒนาพันธุ์พืชใหม่ รวมถึงการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากพืชเก่าได้อย่างถูกต้อง