รายละเอียดโครงการ

ปัจจุบันผู้บริโภคหันมาสนใจสุขภาพมากขึ้นและมีแนวโน้มต้องการอาหารที่ปลอดภัยผลิตด้วยระบบการเลี้ยงที่ดี (GAP) หรือระบบอินทรีย์ ดังนั้นอาหารเพื่อสุขภาพจึงมีความต้องการเพิ่มขึ้นเป็นลำดับ ในปัจจุบันมีความต้องการบริโภคปลาน้ำจืดเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากปลาเป็นแหล่งโปรตีนที่ย่อยง่ายและมีประโยชน์ต่อร่างกาย ปลานิลเป็นปลาน้ำจืดที่นิยมเพาะเลี้ยงเป็นอันดับ 1 ของประเทศ การเพาะเลี้ยงปลานิลในปี 2565 ที่ผ่านมามีเนื้อที่ในการผลิตปลานิลมากขึ้น เนื่องจากภาครัฐมีนโยบายและส่งเสริมการเลี้ยงให้กับเกษตรกร แต่ผลิตผลปลานิลกลับลดลง เนื่องจากช่วงเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม 2564 ผลผลิตปลานิลได้รับความเสียหายจากผลกระทบอุทกภัยในพื้นที่ภาคเหนือ ตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคกลาง จึงส่งผลให้ภาพรวมของผลผลิตปลานิลลดลง ในปี 2565 นั้นคาดว่าปริมาณผลผลิตปลานิลจะเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากมีปริมาณน้ำที่เพียงพอประกอบกับภาครัฐมีนโยบายและมาตรการสนับสนุนการเลี้ยงปลานิลภายใต้โครงการต่างๆ นอกจากนี้ราคาปลานิลปรับตัวสูงขึ้นช่วงปลายปี จึงเป็นเหตุจูงใจให้เกษตรกรเพิ่มการผลิต (เกวลิน, 2564) อย่างไรก็ตามการผลิตปลาดังกล่าวในประเทศไทยยังเป็นการผลิตจากบ่อดิน เนื้อปลามีการสะสมของกลิ่นไม่พึงประสงค์ (off-flavor) หรือกลิ่นสาบโคลน และเป็นปัญหาด้านคุณภาพการส่งออก ปัจจุบันปลานิลมีการเลี้ยงในระบบที่หนาแน่นเพื่อให้ได้ผลผลิตที่เพิ่มขึ้น แต่มักจะประสบกับปัญหาเรื่องคุณภาพน้ำ จึงมีการแก้ปัญหาดังกล่าวโดยนำเทคโนโลยีไบโอฟลอคเข้ามาใช้ โดยใช้จุลินทรีย์จากฟลอคในการบำบัดของเสีย โดยการเลี้ยงดังกล่าวอยู่ภายใต้การเลี้ยงสัตว์น้ำที่ดี ซึ่งสอดคล้องกับแผนพัฒนาประเทศปี พ.ศ. 2560 -2564 รัฐได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาการเกษตรสู่ความเป็นเลิศด้านอาหารที่ครอบคลุมประเด็นการผลิตสินค้าเกษตร อาหารและความต้องการในการบริโภคที่มีคุณภาพมาตรฐานเทียบเท่าระดับสากล และมีความปลอดภัยอย่างต่อเนื่อง โดยการเร่งพัฒนาและขับเคลื่อนการผลิตเกษตรอินทรีย์อย่างจริงจัง เกษตรกรสามารถพึ่งพาตนเองทางด้านอาหาร มีหลักประกันความมั่นคงด้านอาชีพและมีคุณภาพชีวิตที่ดี รวมทั้งเกษตรกรรุ่นใหม่เข้าสู่ภาคเกษตรอย่างต่อเนื่อง ในการเลี้ยงสัตว์น้ำอินทรีย์ มีจำเป็นต้องมีลูกพันธุ์ที่ดีโดยไม่มีการดัดแปลงทางพันธุกรรม ไม่มีการใช้ฮอร์โมนแปลงเพศ ตลอดจนไม่ใช้ยาและสารเคมีในระบบการผลิต ซึ่งเป็นสิ่งที่สำคัญในการผลิตปลานิลอินทรีย์ที่มีคุณภาพและปลอดภัยประกอบกับเลี้ยงในระบบไบโอฟลอคจึงทำให้ปลามีคุณภาพเนื้อที่ดีเหมาะสำหรับเป็นอาหารสุขภาพและสามารถสร้างแบรนด์และยกระดับผลิตภัณฑ์ได้ต่อไปได้ การพัฒนาเนื้อปลานิลที่เลี้ยงในระบบไบโอฟลอคเพื่อให้มีคุณค่า (คุณภาพ) สูง โดยวิธีการในการเพิ่มมูลค่าให้แก่สัตว์น้ำเพื่อเป็นอาหารสุขภาพนั้น สามารถทำได้โดยการเสริมแหล่งของกรดไขมันโอเมก้า-3 เข้าไปในอาหารที่ใช้เลี้ยงปลานิลในระบบไบโอฟลอค เพื่อให้เป็นแหล่งอาหารเสริมเพิ่มคุณค่ากับปลานิล รวมทั้งควบคุมคุณภาพเนื้อปลาไม่ให้มีกลิ่นสาบโคลน ในขณะที่ระบบไบโอฟลอคยังเป็นเทคนิคในการจัดการของเสียจากการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำทำให้เกิดตะกอนจุลินทรีย์ (จุลินทรีย์กลุ่ม heterotrophic โปรโตซัว แพลงก์ตอน และสารอินทรีย์) ในระบบเพิ่มมากขึ้นจนสามารถเป็นแหล่งอาหารของสัตว์น้ำที่มีคุณค่าอุดมด้วยโอเมก้า-3 จุลินทรีย์ในไบโอฟลอคก็จะเป็นตัวที่คอยควบคุมคุณภาพนํ้าภายในบ่อโดยอัตโนมัติ ซึ่งเหมาะสมในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำในสภาวะที่มีการเปลี่ยนถ่ายน้ำน้อย ส่งผลให้สัตว์มีสุขภาพดีตามไปด้วยและสามารถยกระดับยกระดับผลผลิตปลานิลจากระบบไบโอฟลอคเข้าสู่ผลิตภัณฑ์คุณภาพสูงต่อไปได้ ซึ่งจะเป็นการช่วยให้ผู้ผลิตปลานิลในระบบไบโอฟลอคสามารถเพิ่มมูลค่าให้กับผลผลิตและพัฒนาผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่าสูงได้ต่อไปในอนาคต ในขณะที่การเลี้ยงสัตว์น้ำอินทรีย์ตามมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ของ มกท. (สำนักงานมาตรฐานเกษตรอินทรีย์, 2560) จำนวนปลาที่ปล่อยต้องไม่หนาแน่นจนทำให้ปลาเกิดความเครียดและเกิดอาการบาดเจ็บจากความหนาแน่นภายในบ่อ โดยผู้ผลิตต้องควบคุมความหนาแน่นไม่ให้มากเกินไป ซึ่งตัวอย่างในปลานิลกำหนดความหนาแน่นภายในบ่อไม่เกิน 1.125 กิโลกรัมต่อตารางเมตร (ตามมาตรฐานอินทรีย์ของ มกท. ข้อ 8.11.2.1) ทำให้อัตราความหนาแน่นต้องลดลงมาต่ำมากส่งผลให้ผลผลิตต่อบ่อจำกัดที่ไม่เกิน 1.125 กิโลกรัมต่อตารางเมตร เมื่อเทียบกับระบบการเลี้ยงปลานิลภายใต้ระบบไบโอฟลอคเดิมที่เลี้ยงปลาได้หนาแน่นและผลผลิตต่อบ่อสูงสุดได้ถึง 30-40 กิโลกรัม/ลูกบาศก์เมตร ซึ่งส่งผลให้ต้นทุนการผลิตในระบบการเลี้ยงแบบอินทรีย์สูงขึ้นมาก เนื่องจากค่าไฟฟ้าต่อหน่วยการผลิตยังคงเท่าเดิมในขณะที่ผลผลิตต่อหน่วยลดต่ำลง โดยระดับความหนาแน่นที่เหมาะสมของการเลี้ยงปลานิลอินทรีย์ภายใต้ระบบไบโอฟลอคที่คุ้มทุนคือที่ 10-20 กิโลกรัม/ลูกบาศก์เมตร ที่จะคงสามารถรับรองตามมาตรฐานการจากการเลี้ยงที่ปรับเปลี่ยนให้อยู่ในระบบรับรองเกษตรอินทรีย์แบบมีส่วนร่วม กล่าวคือ เป็นการเลี้ยงปลอดสารเคมีและยาปฏิชีวนะ ใช้ลูกพันธุ์อินทรีย์ และอาหารสำหรับเลี้ยงปลานิลที่ใช้วัตถุดิบจากการเกษตรอินทรีย์ในระบบรับรองเกษตรอินทรีย์แบบมีส่วนร่วม การเลี้ยงปลานิลในระบบไบโอฟลอค เป็นระบบที่สามารถเลี้ยงปลานิลได้ในพื้นที่จำกัด โดยระบบจะมีการบำบัดน้ำโดยใช้ตะกอนจุลินทรีย์ ทำให้ลดการเปลี่ยนถ่ายน้ำ เป็นระบบที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ทำให้ปลามีสุขภาพดี จึงไม่จำเป็นต้องใช้ยาและสารเคมีใดๆ ในการเลี้ยง ทำให้ได้ผลผลิตปลานิลที่ดีไม่มีกลิ่นสาบโคลน อีกทั้งยังลดต้นทุนการเลี้ยงในด้านอาหารและสามารถเลี้ยงได้ในพื้นที่จำกัด สามารถนำเทคโนโลยีเข้ามาช่วยในการจัดการการเลี้ยงปลา เช่น เทคโนโลยีที่ช่วยลดการเปลี่ยนถ่ายน้ำในการเลี้ยงปลาเพื่อประกอบอาชีพเกษตกรรมได้อย่างเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม อย่างยั่งยืน สามารถเลี้ยปลาเป็นอาชีพเสริม หรือ เลี้ยงในระดับครัวเรือน หรือ เลี้ยงปลาร่วมกับการปลูกพืชผัก และ การทำการเกษตรแบบผสมผสาน มีความสอคคล้องกับแนวพระราชดำริของพระเจ้าอยู่หัวฯ เกี่ยวกับ “เกษตรทฤษฎีใหม่”