มาตรฐานความปลอดภัยห้องปฏิบัติการที่เกี่ยวกับสารเคมี
(ESPReL Checklist)
ห้องปฏิบัติการเป็นแหล่งเกิดอุบัติภัยที่รุนแรงจากสารเคมีอันตรายและยังทำให้มีความเสี่ยงต่อการยอมรับผลของการวิจัยในระดับสากล ดังนั้นจึงต้องมีกฎหมายที่ใช้ในการควบคุม ซึ่งกฎหมายที่สำคัญด้านความปลอดภัย คือ พ.ร.บ.ความปลอดภัยอาชีวอนามัยและสภาพแวดล้อมในการทำงาน พ.ศ. 2544 ที่เป็นกฎหมายที่บังคับใช้ทั้งภาคเอกชนและรัฐวิสาหกิจ โดยไม่บังคับใช้กับราชการส่วนกลาง ส่วนภูมิภาคและส่วนท้องถิ่น แต่ส่วนราชการต้องจัดให้มีมาตรฐานในการบริหารและการจัดการด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานในหน่วยงานของตนไม่ต่ำกว่ามาตรฐาน ตาม พ.ร.บ.นี้ โดยมีสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) เป็นหน่วยงานที่มีบทบาทในการกำกับดูแลมาตรฐานความปลอดภัยในห้องปฏิบัติการในระดับชาติ ซึ่งมีการดำเนินงานในด้านต่าง ๆ ได้แก่ ด้านความรับผิดชอบ ความสอดคล้องกับ พ.ร.บ. ความปลอดภัยอาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงาน ระบบการจัดสรรทุน การสนับสนุนให้เกิดหน่วยรับผิดชอบ การพัฒนาเครือข่าย และการสร้างความร่วมมือกับหน่วยงานระดับชาติและนานาชาติ
เครือข่ายด้านมาตรฐานความปลอดภัยห้องปฏิบัติการ ประกอบด้วย 4 เครือข่าย 12 แม่ข่าย 3 M Node และ 162 ลูกข่าย ห้องปฏิบัติการที่ได้รับเครื่องหมาย ESPReL จะเป็นห้องปฏิบัติการที่มีมาตรฐานเป็นที่ยอมรับในระดับชาติ/สากล ปัจจุบันในการขอทุนวิจัยมีการใช้มาตรฐานความปลอดภัยทางชีวภาพหรือมาตรฐานความปลอดภัยห้องปฏิบัติการทางด้านสารเคมีที่มีเลขทะเบียนจากระบบ ESPReL Checklist ในการพิจารณาทุนวิจัย
ESPReL เป็นโครงการยกระดับมาตรฐานความปลอดภัยห้องปฏิบัติการวิจัยในประเทศไทย เพื่อพัฒนาและยกระดับมาตรฐานคุณภาพความปลอดภัยห้องปฏิบัติการตามแนวนโยบายของสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ซึ่งทาง วช. จัดทำคู่มือประเมิน ESPReL Checklist ที่หน่วยงานต่าง ๆ สามารถเข้าไปดาวน์โหลด มาใช้เพื่อศึกษาเป็นแนวทางในการดำเนินงานได้ โดย ESPReL Checklist เป็นแนวปฏิบัติเพื่อความปลอดภัยในห้องปฏิบัติการที่เกิดจากความร่วมมือในการพัฒนาของภาคีสมาชิก ซึ่งเป็นที่ยอมรับและนำไปใช้ทดลองปฏิบัติปรับปรุงและขยายผล ประกอบด้วย 7 องค์ประกอบหลัก มีจำนวนข้อพื้นฐาน 137 ข้อ จำนวนข้อทั้งหมด 162 ข้อ
บันได 3 ขั้นของการยกระดับมาตรฐานความปลอดภัยห้องปฏิบัติการ แบ่งได้ 3 ระดับ ได้แก่
- ระดับพื้นฐาน ห้องปฏิบัติการต้องสำรวจและประเมินสภาพความปลอดภัย ESPReL Checklist ขั้นพื้นฐาน จำนวน 137 ข้อ จากทั้งหมด 162 ข้อ
- ระดับต้นแบบ ห้องปฏิบัติการที่มีผลกระบวนการและผลผลิตที่เป็นรูปธรรมทั้ง 7 องค์ประกอบโดยประเมินผ่านความปลอดภัยขั้นพื้นฐานขององค์กรนั้น ๆ
- ระดับมาตรฐานชาติ/สากล ห้องปฏิบัติการที่มีการยกระดับความปลอดภัยห้องปฏิบัติการที่ผ่าน ขั้นพื้นฐาน 137 ข้อ เป็นห้องปฏิบัติการต้นแบบ และได้รับ มอก.2677-2558
มาตรฐานความปลอดภัยห้องปฏิบัติการด้วย ESPReL Checklist มี 7 องค์ประกอบหลัก ดังนี้
- องค์ประกอบที่ 1 การบริหารระบบการจัดการความปลอดภัย ประกอบด้วย นโยบายและแผน โครงสร้างการบริหาร และผู้รับผิดชอบระดับต่าง ๆ
- องค์ประกอบที่ 2 ระบบการจัดการสารเคมี ประกอบด้วย การจัดการข้อมูลสารเคมี การเก็บรักษาสารเคมี และการเคลื่อนย้ายสารเคมี
- องค์ประกอบที่ 3 ระบบการจัดการของเสีย ประกอบด้วย การจัดการข้อมูลของเสีย การจัดเก็บของเสีย การกำจัดของเสีย และการลดการเกิดของเสีย
- องค์ประกอบที่ 4 ลักษณะทางกายภาพของห้องปฏิบัติการ อุปกรณ์และเครื่องมือ ประกอบด้วย 7 หัวข้อ ได้แก่ 1) งานสถาปัตยกรรม 2) งานสถาปัตยกรรมภายใน 3) งานวิศวกรรมโครงสร้าง 4) งานวิศวกรรมไฟฟ้า 5) งานวิศวกรรมสุขาภิบาลและสิ่งแวดล้อม 6) งานวิศวกรรมระบบปรับอากาศและระบายอากาศ และ 7) งานระบบฉุกเฉินและระบบติดต่อสื่อสาร
- องค์ประกอบที่ 5 ระบบการป้องกันและแก้ไขภัยอันตราย ประกอบด้วยการบริหารความเสี่ยง การเตรียมความพร้อมและตอบโต้ภาวะฉุกเฉิน และข้อปฏิบัติเพื่อความปลอดภัยโดยทั่วไป อุปกรณ์เพื่อความปลอดภัยส่วนบุคคล ระเบียบของห้องปฏิบัติการแต่ละห้อง
- องค์ประกอบที่ 6 การให้ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับความปลอดภัยในห้องปฏิบัติการ ประกอบด้วยการอบรมเพื่อให้เกิดความตระหนักถึงอันตรายและความเสี่ยงแก่บุคลากรในทุกระดับ
- องค์ประกอบที่ 7 การจัดการข้อมูลและเอกสาร เป็นการจัดระบบการจัดการเอกสาร คู่มือและข้อแนะนำความปลอดภัย/ SOP และการทบทวนและปรับปรุงเอกสารให้ทันสมัย