รายละเอียดโครงการ

ประเทศไทยของเรากำลังเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์" ด้วยองค์ประกอบหลายด้าน จากทั้งปัจจัยทางการแพทย์ อาหารและโภชนาการ รวมไปถึงเทคโนโลยีที่รุดหน้าขึ้นจากอดีตเป็นอย่างมาก ทำให้ปัจจุบันมนุษย์เรา มีอายุเฉลี่ยยืนยาวขึ้นกว่าสมัยก่อน ส่งผลให้เกิดการเพิ่มขึ้นของวัยชรา (สสส., 2560) นอกจากนี้ยังมีการคาดการณ์ประชากรของประเทศไทยในช่วงปี 2556 – 2573 จากการจำแนกสถิติจำนวนการเกิด อัตราการเกิด และ อัตราการเจริญพันธ์ โดยในอดีตช่วงปี พ.ศ.2506 – 2526 มีจำนวนการเกิดมากกว่า 1 ล้านคน แต่ในปี พ.ศ.2556 มีจำนวนการเกิดเพียงแค่ 800,000 คน และคาดว่าจะลดลงอีก (สำนักบริหารงานทะเบียน กรมการปกครอง, 2560) ซึ่งหมายความว่า วัยทำงานจะลดน้อยลงแต่ประชากรสูงอายุจะเพิ่มขึ้น ในขณะที่ตัวเลขผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วในเวลาไม่กี่ปี แต่มีอีกหนึ่งตัวเลขกลับสวนทางกันคือ คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุที่ลดลง (สำนักงานสถิติแห่งชาติ, 2560) ด้วยบริบทของสังคมที่เปลี่ยนไป และสภาพเศรษฐกิจที่แปรเปลี่ยนเป็นกระแสทุนนิยม ทำให้โครงสร้างครอบครัวในปัจจุบัน กลายเป็นครอบครัวเดี่ยวมากขึ้น ให้ความสนใจกับงานและบทบาทในสังคม จนมองข้ามความสัมพันธ์ภายในครอบครัว ความรักและความผูกพันในครอบครัวจึงน้อยลง ส่งผลให้มีผู้สูงอายุมากมายถูกทิ้งไว้ที่บ้านเพียงลำพัง หรือในบางรายถูกส่งไปบ้านพักคนชรา ผู้สูงอายุถูกลดบทบาท ไม่ได้รับความสนใจ และรู้สึกเสมือนเป็นตนเองภาระของสังคม นำไปสู่สาเหตุของอาการเจ็บป่วย ทางด้านสุขภาพร่างกาย และจิตใจ แสดงให้เห็นถึงคุณภาพชีวิตโดยรวมของผู้สูงอายุที่ถูกลดลง ตลอดจนการออกแบบบบ้านพักอาศัยที่ผ่านมาส่วนใหญ่คำนึงถึงรูปแบบความงามและการอำนวยความสะดวกในสภาวะดำรงค์ชีวิตแบบปกติเป็นส่วนใหญ่ ดังนั้นการออกแบบปรับปรุงพื้นที่และกิจกรรม ที่สามารถพัฒนาศักยภาพของผู้สูงอายุ ให้มีความรู้ ความคิด มีสังคม และมีสุขภาพที่แข็งแรงสมบูรณ์ นำไปสู่การสร้างคุณค่าในตัวผู้สูงอายุให้เกิดแก่สังคม จะเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่ช่วยให้ผู้สูงอายุ กลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น และสร้างความสุขอย่างยั่งยืนได้ ในบริบทสังคมปัจจุบัน นอกจากปัญหาการถูกทอดทิ้ง ทั้งจากครอบครัว หรือจากสังคมแล้ว ยังพบว่าปัจจุบันผู้สูงอายุ เป็นวัยที่มีอัตราการฆ่าตัวตายเป็น อันดับสองรองจากวัยทำงาน เนื่องจากปัญหาทางด้านสุขภาพ โรคร้าย ปัญหาด้านความสัมพันธ์ จากการสูญเสียคนที่รัก และ ปัญหาจากการสูญเสียเป้าหมายในชีวิต ซึ่งปัญหาทั้งหมดมีสาเหตุมาจากการที่ผู้สูงอายุในปัจจุบัน ไม่ได้รับการเตรียมความพร้อมเข้าสู่วัยสูงอายุอย่างถูกวิธี รพ.สต.มีความสำคัญต่อระบบสุขภาพไทย เพราะเป็นหน่วยงานที่ใกล้ชิดกับชุมชนที่ชาวบ้านรู้จัก และนิยมใช้บริการมากขึ้น ภารกิจของ รพ.สต. คือ ปฐมพยาบาลเบื้องต้น หรือระดับปฐมภูมิ (primary care) กับฟื้นฟูสมรรถภาพ จึงเป็นสถานพยาบาลที่ดูแลประชาชนตั้งแต่อยู่ในครรภ์ เกิด การดำรงชีพ จนตาย ได้แก่ การตรวจรักษาพยาบาลขั้นต้น การฝากครรภ์ การให้บริการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค (การให้วัคซีนเด็ก) การดูแลโภชนาการ งานอนามัยโรงเรียน การคุ้มครองผู้บริโภค การคัดกรองภาวะผิดปกติต่างๆ การบำบัดรักษาโรคเบาหวาน ความดันโลหิต มะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก การดูแลผู้พิการ ผู้สูงอายุ การฟื้นฟูสมรรถภาพ และบริการอื่นๆ ให้กับชุมชน นอกจากนี้ยังเป็นแหล่งฝึกงานที่สำคัญของสถาบันการศึกษา ได้แก่ วิทยาลัยพยาบาล คณะพยาบาลของมหาวิทยาลัยทั้งรัฐและเอกชน รพ.สต.เป็นสถานพยาบาลขนาดเล็ก บางแห่งอาจมีเจ้าหน้าที่ 1-3 คน โดยต้องให้บริการประชาชนเป็นจำนวนมาก แม้ในปัจจุบันโรงพยาบาลระดับอำเภอจะครอบคลุมทุกอำเภอ แต่ประชาชนในชนบทและรอบปริมณฑลกรุงเทพมหานครก็ยังใช้บริการที่ รพ.สต.จนเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน และมักเรียกเจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานว่า "หมออนามัย" ทั้งที่ไม่มีกฎหมายประกอบวิชาชีพมารองรับการทำงาน (ยกเว้นพยาบาลและแพทย์ที่มาตรวจรักษาเป็นบางวัน) ความไม่ชัดเจนของระเบียบและกฎหมายนี้เองที่เป็นอุปสรรคสำคัญของการพัฒนา รพ.สต.ให้สามารถบริการผู้ป่วยได้อย่างมีประสิทธิภาพ กล่าวคือ ด้านบุคลากร มีจำนวนไม่สัมพันธ์กับผู้รับบริการ (ผู้ป่วย) การกำหนดคุณสมบัติและขอบเขตการทำงานของบุคลากร เช่น นักสาธารณสุขจะปฏิบัติงานได้มากน้อยเพียงใด การสร้างเครือข่ายกับองค์กรปกครองท้องถิ่น (อปท.) และโรงพยาบาลที่มีความพร้อมจนถึงโรงพยาบาลศูนย์ จะทำอย่างไรให้เกิดการส่งต่อที่รวดเร็วและมีคุณภาพในการบำบัดรักษา ปัญหาเหล่านี้มีมานาน แต่การแก้ไขยังล่าช้า เช่น พ.ร.บ.วิชาชีพการสาธารณสุขผ่านการพิจารณาเมื่อปี 2556 เพื่อยกระดับมาตรฐานของหมออนามัยให้มีสภาวิชาชีพกำกับดูแลด้านมาตรฐาน ก็ยังอยู่ในช่วงเตรียมการ เงินเดือน ค่าตอบแทน และสวัสดิการต่างๆ ยังได้รับน้อยเมื่อเทียบกับแพทย์และพยาบาล ทั้งที่มีหน้าที่และความรับผิดชอบต่อชีวิตและสุขภาพของชุมชนอย่างใกล้ชิด การแก้ปัญหาเพื่อการพัฒนา รพ.สต.ให้มีศักยภาพและประสิทธิภาพ ควรพิจารณาประเด็นต่อไปนี้ 1.กฎหมายที่รองรับการปฏิบัติงาน ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญ เพราะการเมืองการปกครองไทยมีลักษณะเป็นนิติรัฐ กระบวนการบริหารและจัดการต้องอยู่ภายใต้ข้อบังคับของกฎหมายและกฎระเบียบต่างๆ เช่นเดียวกับนักสาธารณสุข (หมออนามัย) ต้องเร่งผ่าน สภาวิชาชีพสาธารณสุขให้เร็วที่สุด เพื่อให้เกิดมาตรฐานการปฏิบัติงาน และการยอมรับในระบบสุขภาพ 2.การกำหนดค่าตอบแทนและสวัสดิการของนักสาธารณสุข ควรได้รับการปรับปรุงให้มากขึ้นอย่างเหมาะสมกับมาตรฐานวิชาชีพ และปริมาณงานที่ให้บริการกับชุมชน อย่างน้อยก็ต้องไม่แตกต่างกับแพทย์และพยาบาลมากนัก 3.ปรับปรุงสถานที่ให้บริการ อุปกรณ์ที่ทันสมัย และยา ให้สามารถจ่ายยาที่มีคุณภาพมากขึ้น เพื่อชุมชนจะได้รับบริการสะดวก รวดเร็ว และมีประสิทธิภาพในการบำบัดรักษา 4.การพัฒนาเครือข่ายให้ รพ.สต. มีความเชื่อมโยงการปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) เครือข่ายชุมชน ตลอดถึงการส่งต่อผู้ป่วยไปยังโรงพยาบาลอำเภอและโรงพยาบาลศูนย์ได้อย่างรวดเร็ว ทำให้บริการผู้ป่วยได้รับการบำบัดเบื้องต้น จากพัฒนาการของ รพ.สต. แต่เดิมเคยเป็นส่วนหนึ่งของระบบสุขภาพไทยในลักษณะทางเลือกที่ช่วยสนับสนุนการให้บริการของโรงพยาบาลอำเภอ ต่อมามีการปรับปรุงการให้บริการ ทำให้ประชาชนในชุมชนเริ่มมาใช้บริการ รพ.สต.มากขึ้น เพราะมีความคุ้นเคยและใกล้ชิดมากกว่าโรงพยาบาลอำเภอ ดังนั้นการแก้ไขปัญหาและการพัฒนา รพ.สต.ให้มีคุณภาพและมีความพร้อมด้านบุคลากร สถานที่และสภาพแวดล้อมจะทำให้ รพ.สต.เป็นหลักของการให้บริการด้านสุขภาพอนามัยของชุมชน ซึ่งช่วยลดภาระโรงพยาบาลอำเภอและโรงพยาบาลศูนย์ได้อย่างมากที่สำคัญคือการบำบัดรักษาและการดูแลสุขภาพมิให้เกิดการเจ็บป่วย หรือรักษาพยาบาลเสียแต่แรก ย่อมเป็นประโยชน์ต่อระบบสุขภาพไทยทั้งในปัจจุบันและอนาคต (ผศ.ดร.สมหมาย จันทร์เรือง, 2558) การเตรียมความพร้อมด้านกายภาพเพื่อรองรับกิจกรรมของผู้สูงอายุ และมาตรฐานด้านสุขภาพภายในชุมชน ถูกกระจายสู่ชุมชน ผ่าน ผู้นำชุมชน อาสาสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ซึ่งปัจจุบันได้รับงบประมาณและการพัฒนาในระดับหนึ่ง โครงการนี้จะเป็นการออกแบบและปรับปรุงพื้นที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) และสภาพแวดล้อม อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ ด้วยแนวคิดและทฤษฎีต่างๆ โดยจะให้ความสำคัญกับมาตรฐาน ความปลอดภัย สุขภาวะ ของผู้สูงอายุและเยาวชน ตามหลักการออกแบบอารยสถาปัตย์ หรือ การออกแบบเพื่อคนทุกคน Universal Design (UD) และ น้อมนำพระราชดำริ พระราชทานหลักการ “บวร” ซึ่งหมายถึงการนำสถาบันหลักในชุมชนมาเป็นกลไกในการพัฒนาสร้างชุมชนให้เข้มแข็ง ทำหน้าที่เป็นแกนกลางในการพัฒนา ตัดสินใจ แก้ปัญหาตนเองและชุมชน กำหนดแผนแม่บทชุมชน ร่วมกันคิด สร้าง และบริหารจัดการชุมชน ของตนในท้องถิ่นที่ร่วมกันเป็นเจ้าของ เพื่อช่วยให้ผู้สูงอายุเตรียมความพร้อมสำหรับการก้าวเข้าสู่วัยสูงอายุอย่างถูกวิธี มีคุณภาพชีวิตที่ดี ทำให้ตนเองมีคุณค่าและเป็นประโยชน์ให้กับสังคมต่อไปอย่างยั่งยืน