รายละเอียดโครงการ

ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 เกี่ยวกับการส่งเสริมชุมชนหรือการพัฒนาชนบทถูกนำมาใช้ในการพัฒนาชุมชนให้เกิดการพึ่งตนเองได้ของคนในชนบททั้งด้านอาชีพและส่งเสริมการเกษตร ให้เกษตรกรสามารดำรงชีพอยู่ได้อย่างมั่นคงตามหลักการพัฒนาสังคมชุมชนอย่างแท้จริง สอดคล้องกับการพัฒนาการเกษตรและเกษตรยั่งยืนในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 11 (พ.ศ.2555-2559) โดยมุ่งเน้นให้เกิดความมั่นคง ยั่งยืน เป็นศูนย์กลางของการเรียนรู้และเผยแพร่ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 12 (พ.ศ.2560-2564) ซึ่งให้ความสำคัญกับระบบเกษตรกรรมเพิ่มขึ้น การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตโดยการใช้วัสดุเหลือใช้ และมีการกำหนดเป้าหมายพัฒนาคุณภาพมาตรฐานและความปลอดภัยของสินค้าเกษตรและอาหารอย่างต่อเนื่อง โดยลดพื้นที่ทำการเกษตรและลดต้นทุนการผลิตแต่ให้เน้นการเพิ่มคุณภาพและปริมาณของผลผลิต โดยอาศัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเข้ามาช่วยในการบริหารจัดการการเกษตร ส่งผลให้เกิดการปรับปรุงดินและการลดสารพิษตกค้างที่เกิดจากการใช้ของเกษตรกรมาอย่างยาวนาน ซึ่งช่วยฟื้นฟูสภาพดินและระบบทรัพยากรธรรมชาติได้อีกทางหนึ่ง และส่งผลให้ชุมชนเกิดการพัฒนาได้อย่างอิสระ เกษตรกรรมยั่งยืนจึงเป็นอีกแนวทางหนึ่งที่จะสามารถช่วยลดต้นทุนและเพิ่มผลผลิตได้จริง การลดการใช้สารเคมีในการผลิตทำให้เกิดความปลอดภัยต่อผู้ผลิต ผู้บริโภค และสิ่งแวดล้อม ประกอบกับปัจจุบันประเทศไทยได้เน้นความสำคัญของการส่งเสริมให้สินค้าเกษตรอินทรีย์ของไทยเป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติ โดยในการจัดทำมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ของไทย ได้อ้างอิงข้อกำหนดตามมาตรฐานของ Codex ทั้งหมด ยกเว้นการนับเวลาเริ่มต้นทำเกษตรอินทรีย์ตามระยะเวลาที่กำหนดในมาตรฐาน จนกระทั่งได้รับการรับรองผลิตผลหรือผลิตภัณฑ์เกษตรอินทรีย์ เรียกว่า “ระยะเวลาปรับเปลี่ยน” (Transition period) โดยกำหนดว่า “ข้อกำหนดวิธีผลิตพืชอินทรีย์ให้นำมาใช้ปฏิบัติตลอดระยะการปรับเปลี่ยนเป็นเวลาอย่างน้อย 12 เดือน ก่อนปลูกสำหรับพืชล้มลุก และ 18 เดือนก่อนเก็บเกี่ยวผลิตผลอินทรีย์ครั้งแรกสำหรับพืชยืนต้น โดยระยะการปรับเปลี่ยนนับตั้งแต่ผู้ผลิตได้นำมาตรฐานนี้ไปปฏิบัติแล้ว และสมัครขอรับการรับรองต่อหน่วยรับรอง” (มาตรฐานสินค้าเกษตร มกษ. 9000 เล่ม 1 - 2552) ในปีงบประมาณ 2560 – 2564 บุคลากรของคณะวิทยาศาสตร์ ได้มีการถ่ายทอดเทคโนโลยีด้านการผลิตปุ๋ยหมักระยะสั้นด้วยการใช้จุลินทรีย์เร่งการย่อยสลาย ด้วยรูปแบบการจัดการความรู้แบบมีส่วนร่วมในพื้นที่เกษตรกรรมของจังหวัดเชียงใหม่ และลำพูน เช่น ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม ตำบลหนองตอง อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ พบว่า สภาพการทำการเกษตรส่วนใหญ่ยังพึ่งพาอาศัยสารเคมีทางการเกษตรและเกษตรกรยังทำระบบเกษตรเชิงเดี่ยว เนื่องจากขาดความรู้ความเข้าใจในการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีการผลิตและการใช้ประโยชน์ สภาพปัญหาอย่างหนึ่งที่ไม่ผลิตปุ๋ยหมักใช้เอง เนื่องจากขาดแรงงานในการผลิตปุ๋ยหมัก ขาดองค์ความรู้และทิศทางการยกระดับสู่กระบวนการเกษตรปลอดภัย ขาดข้อมูลการตลาด นั้นค่อนข้างมีอุปสรรคอย่างมาก คณะผู้ดำเนินงานจึงได้จัดเวทีประชาคมขึ้น เพื่อให้เกษตรกร ผู้นำชุมชนและท้องถิ่นใกล้เคียง นำเสนอข้อมูลเพื่อหาแนวทางแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นกับเกษตรกร ได้ข้อสรุปคือ 1) เกษตรกรต้องการฝึกอบรมอาชีพเสริมเพื่อสร้างรายได้ให้กับครอบครัว เช่น การยกระดับการผลิตพืชปลอดภัยด้วยการประยุกต์ใช้จุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ในกระบวนการผลิต การแปรรูป/เพิ่มมูลค่าผลผลิตทางการเกษตร 2) เกษตรกรต้องการสามารถลดการใช้สารเคมีทางการเกษตรและประยุกต์ใช้จุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์เร่งการผลิตปุ๋ยหมักระยะสั้นและเปลี่ยนรูปสารเคมีตกค้างทางการเกษตร 3) เกษตรกรต้องยกระดับระบบการผลิตเกษตรแบบปลอดภัย(GAP) สู่ระบบเกษตรอินทรีย์ ได้ในอนาคต ชุมชนบ้านสะลวงใน และชุมชนบ้านสะลวงนอก ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ เป็นพื้นที่ในการดูแลขององค์การบริหารส่วนตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งตำบลสะลวงมีเนื้อที่โดยประมาณทั้งตำบล 118.389 ตารางกิโลเมตรหรือ 73,993.125 ไร่ มีอาณาเขตติดต่อกับตำบลห้วยทราย ตำบลแม่แรม ตำบลขี้เหล็ก อำเภอแม่ริม ตำบลสันป่ายาง อำเภอแม่แตง และตำบลสะเมิงเหนือ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ มีภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นที่ราบเชิงเขาและภูเขามีลักษณะเป็นที่ราบสลับกับเนินเขาและภูเขามีความลาดเอียงจากทิศตะวันตกไปทางทิศตะวันออก สภาพดินโดยทั่วไปจะมี ลักษณะเป็นดินร่วนร้อยละ 65 ความอุดมสมบูรณ์ไม่แน่นอน ค่า pH 4.5 – 5.5 ซึ่งเหมาะแก่การปลูกพืชไร่ ถั่วเขียว ถั่วเหลือง ไม้ผล และอีกร้อยละ 35 เป็นดิน ภูเขามีความลาดชันไม่เหมาะกับการเกษตร ชุมชนบ้านสะลวงใน และชุมชนบ้านสะลวงนอก ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ มีประชากรรวม 835 ครัวเรือน มีจำนวนประชากรรวม 1,740 คน โดยประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม (ทำนา ปลูกถั่วเหลือง พืชผัก ไม้ผล) รับจ้างทั่วไป และหัตถกรรม ปัจจุบันได้มีการส่งเสริมให้ประชากรในชุมชนได้รวมตัวกันผลิตข้าวอินทรีย์ และส่งขายให้กับบริษัท สุขขะเฮ้าส์ จำกัด (ประเทศไทย) เพื่อส่งออกไปยังประเทศสิงคโปร์ และกลุ่มสหกรณ์ภายในประเทศ และได้มีการส่งเสริมให้นำองค์ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในแขนงต่าง ๆ เข้ามาใช้ในชุมชนเพื่อแก้ไขปัญหา และส่งเสริมให้เกิดการผลิตที่ดี และผลิตภัณฑ์ที่ได้มีคุณภาพเทียบเท่ากับที่มีการจำหน่ายในท้องตลาด โดยเฉพาะการนำเอาจุลินทรีย์ย่อยสลายวัสดุทางการเกษตร ซึ่งเป็นผลงานของคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เข้ามาใช้ในการผลิตปุ๋ยอินทรีย์จากวัสดุเหลือทิ้งจากการเพาะปลูกข้าว และพืชผลในชุมชน โดยเริ่มมีการยกระดับสู่การจำหน่ายภายนอกชุมชน ทั้งนี้ประชากรในพื้นที่ชุมชนบ้านสะลวงใน และชุมชนบ้านสะลวงนอก ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ได้มีการรวมตัวจัดกลุ่มวิสาหกิจชุมชนที่หลากหลาย จำนวน 8 วิสาหกิจ เพื่อยกระดับการทำเกษตรอินทรีย์ในชุมชนสู่เชิงพาณิชย์ ได้แก่ 1.วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผักปลอดสารพิษ ต.สะลวง 2.วิสาหกิจชุมชนเศรษฐีเรือทองเกษตรอินทรีย์ 3.วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทำนาทำสวนสะลวงใน 4.วิสาหกิจชุมชนไพรพฤกษาเกษตรอินทรีย์ 5.วิสาหกิจชุมชนการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรบ้านสะลวงนอก 6.วิสาหกิจชุมชนสะลวงในเมล็ดพันธุ์ 7.วิสาหกิจชุมชนกลุ่มเกษตรทำสวนสะลวง 8.วิสาหกิจชุมชนผู้ปลูกและผลิตโกโก้แม่ริม โดยชุมชนและวิสาหกิจในชุมชนยังคงมีความต้องการในนำระบบการเพาะปลูกแบบเกษตรอินทรีย์เข้ามาใช้ในการยกระดับการเพาะปลูกของชุมชนในพืชอื่นนอกเหนือจากข้าว ได้แก่ ถั่วเหลือง ลำไย การผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวอินทรีย์ การผลิตปุ๋ยอินทรีย์ ให้ได้มาตรฐาน เป็นต้น อีกทั้งยังมีความต้องการองค์ความรู้ด้านการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร การจำหน่ายในรูปแบบการตลาดออนไลน์ การจัดทำสินค้าคงคลัง การนำเอาระบบสารสนเทศเข้ามาใช้ในการพัฒนาชุมชน เป็นต้น เพื่อให้ชุมชนมีศักยภาพสามารถพัฒนาตนเองได้อย่างยั่งยืนต่อไป จากปัญหาดังกล่าวคณะผู้ดำเนินงานเล็งเห็นความจำเป็นในการที่จะจัดทำโครงการบูรณาการองค์ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีกับภูมิปัญญาท้องถิ่น ในรูปแบบของการอบรมเชิงปฏิบัติการ เพื่อนำองค์ความรู้ต่อยอด พัฒนาหลักการของการจัดการองค์ความรู้สู่ชุมชนในการพัฒนาระบบเกษตรปลอดภัยด้วยการพึ่งพาเทคโนโลยีแบบมีส่วนร่วมของชุมชน เพื่อสร้างฐานความรู้ พื้นที่สาธิตในชุมชน การใช้ทรัพยากรทางการเกษตรอย่างคุ้มค่า เพื่อสร้างระบบเกษตรอย่างยั่งยืน มั่นคงและยั่งยืน โดยการมีส่วนร่วมของประชากรในพื้นที่บ้านสะลวงนอก และบ้านสะลวงใน ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งในโครงการนี้ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ จึงมุ่งเน้นการนำองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีซึ่งเกิดจากผลงานวิจัยของบุคลากรภายในคณะไปใช้ประโยชน์เป็นองค์ความรู้ที่ได้เกิดขึ้นจากจากงานวิจัยเพื่อแก้ไขปัญหาท้องถิ่นซึ่งมีความพร้อมในการถ่ายทอดเทคโนโลยี จำนวน 7 องค์ความรู้ ได้แก่ 1. ประสิทธิภาพของเชื้อรา Trichoderma spp. ร่วมกับแบคทีเรีย Bacillus subtilis ในการช่วยเร่งการย่อยสลายเศษวัสดุอินทรีย์ 2. จุลินทรีย์ที่ย่อยสลายสารพิษตกค้างกลุ่มไกลโฟเสทในพื้นที่ทำการเกษตร 3. การผลิตปุ๋ยหมักตามหลักองค์ความรู้ด้านการพัฒนาชนบท สวทช.ภาคเหนือ 4. การใช้ระบบการเกษตรอัจฉริยะ (Smart Farm) และระบบ iOT มาใช้ในการติดตามและดูแลพืชในแปลงปลูก 5. การแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรและการจัดการวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตร 6. การตลาดออนไลน์ และแอพพลิเคชั่นสนับสนุนการจำหน่ายผลผลิตของชุมชน 7. การคำนวนต้นทุนการผลิตและจัดทำระบบสินค้าคงคลัง ไปถ่ายทอดเทคโนโลยีและสร้างฐานการเรียนรู้ด้านการใช้เทคโนโลยีการใช้จุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ ในระดับหมู่บ้านต้นแบบ โดยการมีส่วนร่วมของประชากรในพื้นที่บ้านสะลวงนอก และบ้านสะลวงใน ตำบลสะลวง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่