รายละเอียดโครงการ

โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.) เป็นโครงการที่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงสืบสานพระราชปณิธานในการอนุรักษ์ทรัพยากรของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร หรือพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 9 ที่ทรงเห็นถึงความสำคัญของการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช โดยเริ่มการดำเนินงานของโครงการ อพ.สธ. มาตั้งแต่ปี 2535 จนถึงปัจจุบันมีหน่วยงานต่างๆ ที่ร่วมสนองพระราชดำริเพิ่มจำนวนมากขึ้นในทุกๆ ปี อาทิเช่น ส่วนที่เป็นโครงการฐานทรัพยากรท้องถิ่นโดยมีองค์การบริหารส่วนจังหวัด องค์การบริหารส่วนตำบล และเทศบาลตำบล ดำเนินงานฐานทรัพยากรท้องถิ่น และส่วนของสมาชิกงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนประมาณ 4,000 แห่ง (ข้อมูลปี 2562) เป้าหมายของโครงการนั้นเพื่อพัฒนาบุคลากร อนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรให้เกิดประโยชน์ถึงมหาชนชาวไทย และมีวัตถุประสงค์ คือ ให้เข้าใจและเห็นความสำคัญของทรัพยากร ให้ร่วมคิด ร่วมปฏิบัติ จนเกิดผลประโยชน์แก่คนไทย และให้มีระบบข้อมูลทรัพยากรที่สื่อถึงกันได้ทั่วประเทศ และการดำเนินงานในปัจจุบันอยู่ในแผนแม่บทระยะ 5 ปีที่เจ็ด อพ.สธ. (ตุลาคม 2564 - กันยายน 2569) ตามพันธกิจของโครงการ อพ.สธ.มี 3 กรอบการทำงานใน 8 กิจกรรม ได้แก่ กรอบการเรียนรู้ที่ 1 คือ เรียนรู้ทรัพยากรท้องถิ่น มี 3 กิจกรรม (กิจกรรมที่ 1-3) คือกิจกรรมที่ 1 การปกปักทรัพยากร กิจกรรมที่ 2 การสำรวจเก็บรวบรวมทรัพยากร กิจกรรมที่ 3 การปลูกรักษาทรัพยากร กรอบการเรียนรู้ที่ 2 คือ การอนุรักษ์ทรัพยากรท้องถิ่นและใช้ประโยชน์ทรัพยากรนั้นให้ยั่งยืน มี 3 กิจกรรม (กิจกรรมที่ 4-6) คือ กิจกรรมที่ 4 การอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ทรัพยากร กิจกรรมที่ 5 ศูนย์ข้อมูลทรัพยากร กิจกรรมที่ 6 การวางแผนพัฒนาทรัพยากร และกรอบการเรียนรู้ที่ 3 การสร้างจิตสำนึกในการรักทรัพยากร มี 2 กิจกรรม (กิจกรรมที่ 7-8) คือ กิจกรรมที่ 7 การสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากร และกิจกรรมที่ 8 กิจกรรมพิเศษสนับสนุนการอนุรักษ์ทรัพยากร ซึ่งการทำงานทั้ง 8 กิจกรรมนี้จะครอบคลุมทรัพยากรทางด้านกายภาพ ชีวภาพ วัฒนธรรมและภูมิปัญญา สวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน มีการดำเนินกิจกรรมด้านการวิเคราะห์ความสอดคล้องงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนกับหลักสูตรแกนกลาง การศึกษาขั้นพื้นฐาน ครบทุกลำดับการเรียนรู้ของ 5 องค์ประกอบ พืชศึกษา 3 สาระการเรียนรู้ การสำรวจ และจัดทำฐานทรัพยากรท้องถิ่น ในด้านความสำคัญของงานฐานทรัพยากรท้องถิ่นนั้น พบว่าในปีพ.ศ. 2560 ประเทศไทยมีพื้นที่ป่า 102,156,350.53 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 31.58 ของพื้นที่ประเทศ (ที่มา:สำนักจัดการที่ดินป่าไม้ กรมป่าไม้, 2560) ส่วนมากเป็นพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ซึ่งอยู่ในความดูแลของกรมป่าไม้ และพื้นที่ป่าอนุรักษ์ (อุทยานแห่งชาติ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า และ เขตห้ามล่าสัตว์ป่า) ซึ่งอยู่ในความดูแลของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แต่พื้นที่นอกเหนือจากนี้ จะอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของหน่วยงานอื่น เช่น เป็นพื้นที่ชุมชน พื้นที่สาธารณะประโยชน์ อยู่ในความดูแลของกระทรวงมหาดไทย ทางโครงการ อพ.สธ. จึงมุ่งเน้นการดำเนินงานด้านฐานทรัพยากรท้องถิ่น โดยมีจุดแข็งที่เป็นพื้นที่ที่มีความสัมพันธ์กันระหว่างทรัพยากรกายภาพ ทรัพยากรชีวภาพ และทรัพยากรวัฒนธรรมภูมิปัญญา (ที่กำกับการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรอย่างยั่งยืน) ให้เด็กนักเรียนจากโรงเรียนสมาชิกสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนเป็นผู้ช่วยท้องถิ่นในการบันทึก สืบทอด ภูมิปัญญาจากผู้เฒ่าผู้แก่ ปราชญ์ชาวบ้าน เป็นการพิสูจน์ภูมิปัญญาในเบื้องต้นผ่านโครงงานวิทยาศาสตร์ และพืชศึกษา หลังจากนั้นมหาวิทยาลัยท้องถิ่นช่วยในการต่อยอดขยายผลสู่ผลิตภัณฑ์และนวัตกรรม ส่วนราชการดำเนินงานสนับสนุน ตามพันธกิจลงสู่ชุมชนท้องถิ่นบูรณาการสู่การเป็นศูนย์อนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรท้องถิ่นตำบลต่อไป แม้ปัจจุบันหลายหน่วยงานตระหนักถึงความสำคัญของการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชและทรัพยากร จึงเข้าร่วมสนองพระราชดำริ และสนับสนุนการดำเนินงาน อพ.สธ.เพิ่มมากขึ้นก็ตาม แต่บุคลากรในอีกหลายองค์กร ทั้งหน่วยงานภาครัฐ องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เทศบาลตำบล และสถานศึกษาต่างๆ ที่ร่วมสนองพระราชดำริ และเป็นสมาชิก อพ.สธ. ยังไม่เข้าใจเกี่ยวกับขั้นตอนการดำเนินงานของ อพ.สธ. จำเป็นต้องได้รับการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการ จากผู้เชี่ยวชาญ และถ่ายทอดองค์ความรู้ให้เจ้าหน้าที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และคณะคุณครูในโรงเรียนต่างๆ ที่สนใจจะพัฒนาและยกระดับชั้น อพ.สธ. ก่อให้เกิดเครือข่าย อพ.สธ. สืบทอดงานด้านการอนุรักษ์ทรัพยากร ใช้ทรัพยากรอย่างรู้คุณค่า มีประสิทธิภาพ เกิดประโยชน์สูงสุด และมีทรัพยากรใช้ตราบชั่วรุ่นลูกหลานสืบไป ทางงานบริการวิชาการและวิจัย มหาวิทยาลัยแม่โจ้-ชุมพร ซึ่งได้รับผิดชอบในเขตพื้นที่จังหวัดชุมพร ภาคใต้ จึงเล็งเห็นความสำคัญของการดำเนินการเป็นศูนย์ประสานงานของจังหวัดชุมพรและหน่วยประสานงานของมหาวิทยาลัยแม่โจ้ จึงเห็นควรดำเนินโครงการดังกล่าว