รายละเอียดโครงการ

ปัญหาสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นในปัจจุบันส่งผลให้ทั่วโลกมีความตื่นตัวและตระหนักถึงความสำคัญของการใส่ใจสิ่งแวดล้อม จึงมีการเผยแพร่ผ่านสื่อต่าง ๆ โดยให้ความรู้ รณรงค์ ประชาสัมพันธ์ ฯลฯ ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีสิ่งแวดล้อมที่ดี มีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์แต่ปัจจุบันได้รับผลกระทบจากการดำเนินชีวิตหรือจากการขาดความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้อง เพื่อการส่งเสริมอนุรักษ์ให้ใช้ทรัพยากรอย่างมีคุณค่าและได้ประโยชน์สูงสุด กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จึงได้มีการจัดทำแผนแม่บทระยะ 20 ปี (พ.ศ. 2561-2580) โดยมีเป้าหมายเพื่อกำหนดทิศทางของการดำเนินงานด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติแผนการปฏิรูปประเทศ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 12 และแผนอื่น ๆ รวมถึงเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) โดยให้ทุกภาคส่วนได้เข้ามามีส่วนร่วมในการดำเนินงานบนพื้นฐานการเติบโตร่วมกัน ทั้งด้านเศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อมและคุณภาพชีวิตโดยให้ความสำคัญกับการสร้างสมดุลทั้ง 3 ด้าน อันจะนำไปสู่ “ระบบนิเวศมั่นคงเพื่อประชาชนใช้ประโยชน์อย่างมั่งคั่งและยั่งยืน” การศึกษาครั้งนี้ดำเนินงานภายใต้แผนของ สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แผนจัดการคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ.2566-2570 ยุทธศาสตร์ที่ 1 และ 5 คือ การจัดการทรัพยากรธรรมชาติทางบกและความหลากหลายทางชีวภาพให้เติบโตและมีความเป็นธรรมบนความสมดุลของฐานทรัพยากรธรรมชาติและการยกระดับกระบวนทัศน์เพื่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างมีประสิทธิภาพ จากแผนข้างต้นมีการเปิดโอกาสให้ทุกภาคส่วนมีส่วนร่วมในการดำเนินงานด้านสิ่งแวดล้อมภายใต้ส่วนงานที่รับผิดชอบ จึงทำให้ผู้วิจัยที่รับผิดชอบงานทางการศึกษาด้านภาษาไทย เล็งเห็นความสำคัญในการสร้างความตระหนักและอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมโดยการสื่อสารผ่านภาษา จึงสนใจศึกษางานวรรณกรรมประเภทเพลงโดยเลือกบทเพลงที่มีการใช้ดอกไม้มาประพันธ์เป็นกรณีศึกษา ดอกไม้ นอกจากจะให้ความงดงามตามธรรมชาติหรือการปลูกประดับแล้ว ยังให้ประโยชน์ในด้านต่าง ๆ เช่น การนำไปบูชาพระ กลิ่นหอมและสรรพคุณเฉพาะนำไปทำเครื่องสำอางหรือเครื่องหอม สีและรูปลักษณ์นำไปเป็นองค์ประกอบในการทำอาหาร ทำเครื่องปรุงยาสมุนไพร นอกจากนี้ในด้านศิลปกรรมดอกไม้ได้ถูกนำไปเป็นเครื่องมือสร้างความงาม เป็นสื่อสัญลักษณ์ รวมถึงการสื่อสารตามที่ศิลปินต้องการให้ผู้รับสารขบคิด เช่น ประติมากรรมของเทพเจ้ามีการถือดอกไม้ไว้ในมือเพื่อแสดงความอุดมสมบูรณ์ เทพเจ้าบางองค์ถือดอกบัว เป็นสัญลักษณ์แสดงถึงความบริสุทธิ์ ความเป็นสิริมงคล และความหมายแฝงทางพระพุทธศาสนาที่แสดงถึงผู้มีสติปัญญา ในงานจิตรกรรมมีการใช้ดอกไม้เพื่อสื่อสารความงามหรือเป็นสัญลักษณ์ทางศาสนาและจักรวาล ในงานวรรณกรรมมีการใช้ดอกไม้มาสร้างความหมายและบรรยากาศ หรือใช้แทนสัญลักษณ์ของความรักที่ปรากฏในบทอัศจรรย์เป็นต้น นอกจากนี้การใช้ดอกไม้ยังปรากฏในงานวรรณกรรมประเภทบทเพลง ที่ผ่านกระบวนการคิดของผู้ประพันธ์และถ่ายทอดโดยศิลปิน มีหลายบทเพลงที่ได้รับความนิยมตั้งแต่อดีตและยังคงมีการนำมาขับร้องโดยศิลปินในปัจจุบัน เช่น กุหลาบเวียงพิงค์ บัวขาว อุทยานดอกไม้ ปัจจุบันมีบทเพลงที่ประพันธ์ขึ้นใหม่โดยใช้ดอกไม้เป็นองค์ประกอบของเนื้อหาซึ่งได้รับความนิยมมาก เช่น เพลง ซ่อนกลิ่น ศิลปิน ปาล์มมี่ ซึ่งมียอดเข้าชมใน youtube จำนวน 236 ล้านครั้ง การนำดอกไม้มาใช้ในบทเพลงมีจุดประสงค์ที่หลากหลาย บางเพลงมีการนำมาใช้เพื่อสื่อสารโดยตรง เช่น เพลงอุทยานดอกไม้ เนื้อเพลงเป็นการนำชื่อของดอกไม้มาร้อยเรียงต่อกัน ทำให้ผู้ฟังได้เห็นความงามและทราบถึงประเภทของดอกไม้ไทยที่มีหลากหลายชนิด เพลงอุทยานกล้วยไม้ เป็นอีกบทเพลงที่นำชื่อดอกกล้วยไม้มาร้อยเรียงต่อกัน ทำให้เราทราบชื่อสายพันธุ์ของกล้วยไม้ไทยพร้อมคำอธิบายลักษณะไว้ด้วย ตัวอย่างเนื้อเพลงว่า เพลินพิศกล้วยไม้งามวิไลชูช่อ สวรรค์วาดกิ่งกอ ลออทั้งกลีบเกสร ช้างแดงงามซึ้ง สวยหนึ่งอรชร ช้างเผือกขาวซ้อน ช้างกระหอมยวนยี หอม เอื้องคำ เอื้องสายสามสี ชมเอื้องผึ้ง งามวาบหวามเห็นเอื้องนางชี เอื้องสามปอยหลวง เอื้องมัจฉานุขจี เอื้องครั่งโสภี เอื้องแววมยุรา นอกจากชื่อสายพันธุ์แล้ว ยังนำดอกกล้วยไม้มาเปรียบกับความงามและคุณธรรมของหญิงสาว ดังท่อนที่กว่า “ฉันรักกล้วยไม้ งามล้ำพิไลหลากสี งามหาใดเปรียบปาน เปรียบดังหวานแรกรุ่นดรุณี หอมกลิ่นกล้วยไม้ คล้ายคุณธรรมนารี รู้รักศักดิ์ศรีกุลสตรีเอย” นอกจากนี้ยังมีการนำดอกไม้มาสื่อสารในเชิงสัญลักษณ์ เช่น ความงาม ความดี ความชั่ว ความรัก สัญลักษณ์ทางเพศ ความกล้าหาญ ฯลฯ ตัวอย่าง เพลงทานตะวัน ประพันธ์โดยเนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ เป็นการใช้ดอกทานตะวันสื่อถึงความกล้าหาญ เป็นความหวังที่ผลิบานทำให้ผู้พบเห็นดอกทานตะวันมีกำลังใจเพิ่มขึ้น ดังตัวอย่างเนื้อเพลงว่า ตะวันส่องแสงสาดแสงลงมา ทาบทาทางใหม่ ร่วมจิตร่วมใจก้าวไปก้าวไปฝ่าภัยร้อยพัน มิ่งขวัญเอ๋ยหัวใจเรามั่นเหมือนทานตะวัน เฉิดแสงแรงฝันกลางรวีตะวันสีทองส่องใส ด้วยภาษาดอกไม้ของทานตะวันที่สื่อถึงความหวังใหม่ จึงมีผู้นิยมนำดอกทานตะวันมามอบให้แก่บัณฑิตในวันที่สำเร็จการศึกษา หรือใช้ในโอกาสที่ประสบความสำเร็จ การนำดอกไม้มาใช้สื่อสารถึงสถานที่โดยการเปรียบเทียบ เช่น เพลงกุหลาบเวียงพิงค์ เป็นบทเพลงที่ต้องการสื่อถึงผู้หญิง โดยใช้ดอกกุหลาบ แต่เป็นหญิงสาวชาวเหนือโดยใช้สายพันธุ์ กุหลาบเวียงพิงค์ เป็นตัวบ่งชี้สถานที่ อธิบายถึงสาวชาวเหนืออยู่ในวัยแรกแย้มเหมือนกุหลาบที่กำลังผลิบานย่อมส่งกลิ่นหอมไปทั่วเป็นที่หมายปองของชายหนุ่ม เนื้อเพลงว่า กุหลาบเวียงพิงค์ดอกนี้บ่มีเจ้าของ เพิ่งแรกแย้มบ่มีใผจองเป็นเจ้าของครองใจเด็ดดม ส่งกลิ่นอบอวลยั่วยวนหัวใจไปตามสายลม เปิ้นทั่วแคว้นแดนไทยหมายชมสมเป็นกุหลาบเวียงเหนือ วัฒนธรรมไทยไม่นิยมกล่าวถึงเรื่องเพศในที่สาธารณะอย่างเปิดเผย ดอกไม้จึงถูกนำมาใช้กล่าวแทน เช่น หน้าอก หรือเครื่องเพศ ดังตัวอย่างจาก เพลงคำหอม เนื้อเพลงท่อนหนึ่งว่า ขวัญพุ่มปทุมมา กลีบบัวยั่วตาพลิ้วพากระเพื่อมลม ผ่องศรีที่พี่ชม สีนวลชวนชื่นอารมณ์ ดุจดังสีแพรเจ้าห่ม ปิดถันกันลมซ้ำชมให้เศร้าใจ เป็นการบรรยายภาพ “บัว” ของหญิงสาวที่เคลื่อนไหว เป็นการบรรยายอย่างแยบคายโดยผู้ประพันธ์ได้เชื่อมโยง “บัว” กับ “ถัน” ในวรรคถัดไปทำให้ “ชวนชื่นอารมณ์” เป็นต้น ดอกไม้ในเพลงไทยยังมีบทบาทและหน้าที่อีกหลายประการซึ่งงานวิจัยนี้มุ่งนำเสนอภูมิปัญญาของคนไทยที่ใช้ประโยชน์จากดอกไม้มาสร้างความงามด้วยภาษา เป็นอีกบทบาทหนึ่งของธรรมชาติที่ไม่ได้เพียงแต่บอกเล่าถึงพรรณไม้หากแต่มีหน้าที่สื่อความหมายในเชิงต่าง ๆ อีกด้วย ผู้ประพันธ์ได้แสดงถึงความรอบรู้ ความช่างสังเกต ถ่ายทอดเป็นบทเพลงที่ทรงคุณค่าสร้างสุนทรียะ ผู้วิจัยเห็นว่าการศึกษาบทบาทหน้าที่ของดอกไม้ในเพลงไทย เป็นการเชื่อมโยงภาษากับความคิดและวัฒนธรรม จะนำไปสู่การเข้าใจเข้าถึงทำให้เห็นความสำคัญของพรรณไม้ของไทยสร้างความตระหนักสู่การอนุรักษ์และเห็นคุณค่าทรัพยากรไทย