รายละเอียดโครงการ

จากสภาวะเศรษฐกิจที่มีการย่อตัวทั่วโลก ส่งผลกระทบกับการดำเนินธุรกิจของไทยให้เกิดการหดตัวของกิจกรรมทางเศรษฐกิจและการจ้างงานในเขตเมือง ส่งผลให้เกิดแนวโน้มแรงงานคืนถิ่น หรือการเคลื่อนย้ายกลับไปทำงานในภูมิลำเนาเพิ่มสูงขึ้น สถานการณ์ที่เกิดขึ้นเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของประชากรจากการมีรายได้ ระดับสุขภาวะ และโอกาสในการเข้าถึงการได้งานทำลดลงอย่างมีนัยสำคัญ นอกจากปัญหาทางเศรษฐกิจแล้ว ประชาชนคนไทยซึ่งส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมยังประสบกับสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่เกิดขึ้นรวดเร็วและรุนแรง (IPCC, 2018) การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศสร้างความเสียหายต่อทั้งชีวิตและทรัพย์สิน โดย OECD ได้คาดการณ์ว่า หากไม่มีการดำเนินงานที่สำคัญเพื่อลดปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจก จะทำให้ภายใน พ.ศ. 2603 ความเสียหายอันเนื่องมากจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่เกิดขึ้นทั่วโลกจะมีมูลค่าถึงร้อยละ 1.0-3.3 ของ GDP โลก และมูลค่าความเสียหายจะเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 2.0-10.0 ภายใน พ.ศ. 2643 โดยภาคการเกษตรจะได้รับความเสียหายมากกว่าภาคการผลิตอื่นๆ เนื่องจากภาคการเกษตรต้องพึ่งพาสภาพอากาศและฤดูกาลตามธรรมชาติ ซึ่งการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอาจส่งผลให้ปริมาณผลผลิตทางการเกษตรลดลง ยิ่งกว่านั้นพื้นที่การเกษตรบางส่วนที่ประสบกับภัยแล้งยาวนาน หรือน้ำท่วมซ้ำซากจะไม่สามารถทำการเพาะปลูกได้ ส่งผลกระทบต่อรายได้และความเป็นอยู่ของเกษตรกรซึ่งส่วนใหญ่มีรายได้น้อย นอกจากปัญหาดังกล่าวแล้ว ปัจจุบันการใช้สารเคมีป้องกันกำจัดศัตรูพืชที่เกินความจำเป็นส่งผลให้แมลงผสมเกสรในสภาพธรรมชาติลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว โดยในบางพื้นที่เกษตรกรสำรวจไม่พบแมลงผสมเกสรเลย ส่งผลกระทบให้การผสมเกสรของพืชต่างๆ มีประสิทธิภาพไม่ดี ทำให้ผลผลิตที่ได้ค่อนข้างต่ำ นอกจากนี้ในการปลูกพืชในสภาพโรงเรือน ซึ่งเป็นระบบปิด มีความต้องการสื่อผสมเกสรเข้ามาช่วยเพื่อให้เกิดการติดผลผลิตที่ดี ซึ่งแต่เดิมใช้แรงงานคนในการผสมเกสร แต่ปัจจุบันประเทศไทยมีโครงสร้างของประชากรเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์ ส่งผลให้เกิดการคลาดแคลนแรงงานทั้งภาคเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม ดังนั้นจึงมีความจำเป็นที่จะต้องสรรหาสื่อผสมเกสรที่มีคุณภาพมาทำหน้าที่แทน ซึ่งได้แก่แมลงผสมเกสร ผึ้งชันโรงเป็น จัดเป็นแมลงในกลุ่มของผึ้งที่ไม่มีเหล็กใน เป็นแมลงผสมเกสรพื้นถิ่นที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศและการเกษตรของไทย จากงานวิจัยทั่วโลก แสดงให้เห็นศักยภาพของชันโรงในด้านการเป็นสื่อผสมเกสรที่มีประสิทธิภาพสูงมากชนิดหนึ่ง นอกจากบทบาทในการผสมเกสรพืชแล้ว ผลิตภัณฑ์จากผึ้งชันโรงยังมีมูลค่าทางเศรษฐกิจสูง โดยเฉพาะชันผึ้งและน้ำผึ้งที่มีคุณสมบัติทางยาและเครื่องสำอาง แต่ปัจจุบันการประเทศไทยมีจำนวนรังชันโรงทั่วประเทศที่เกษตรกรและหน่วยงานต่างๆเพาะเลี้ยงๆไว้ มีเพียงประมาณ 15,000 รัง ซึ่งไม่เพียงพอต่อความต้องการของเกษตรกรและหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนที่มีความต้องการจะนำชันโรงไปใช้ประโยชน์ในด้านการผสมเกสรให้แก่พืชต่างๆ ดังนั้นชันโรงจึงเป็นแมลงอีกชนิดหนึ่งที่มีความเหมาะสมในการส่งเสริมให้เพาะเลี้ยงในเชิงการค้าเพื่อเสริมสร้างรายได้ เนื่องจากการเพาะเลี้ยงไม่มีความยุ่งยาก และไม่จำเป็นต้องเคลื่อนย้ายรังไปหาแหล่งอาหารแหล่งอื่นๆ ขนาดของรังไม่ใหญ่ น้ำหนักประมาณ 1-2 กิโลกรัม จากข้อมูลที่กล่าวมาทั้งหมด จะเห็นว่า อาชีพการเพาะเลี้ยงชันโรง และการแปรรูปผลิตภัณฑ์เพื่อเสริมสร้างรายได้ ซึ่งฐานเรียนรู้ผึ้งชันโรง มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ได้ดำเนินการส่งเสริมและพัฒนาอาชีพให้แก่เกษตรและชุมชนในหลายพื้นที่ของประเทศไทยมาอย่างต่อเนื่องนั้น เป็นแนวทางที่ประชาชนในชุมชนทุกเพศทุกวัยสามารถเรียนรู้และดำเนินการได้ด้วยตนเอง เป็นการเสริมสร้างศักยภาพและความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจให้แก่ชุมชนในพื้นที่ให้มีความมั่นคง ยั่งยืน ตามแนวทางการดำรงชีวิตตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สอดคล้องกับกรอบทิศทางการพัฒนาประเทศในระยะของแผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 13 มีเป้าหมายหลักเพื่อพลิกโฉมประเทศ ไปสู่ “เศรษฐกิจสร้างคุณค่า สังคมเดินหน้าอย่างยั่งยืน (Hi-Value and Sustainable Thailand)” โดยใช้องค์ความรู้ ความคิดสร้างสรรค์ เทคโนโลยี และนวัตกรรมเป็นเครื่องมือในการขับเคลื่อนการยกระดับศักยภาพและพัฒนาประเทศในทุกมิติ โดยมีการน้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาเป็นหลักนำทางในการขับเคลื่อนและวางแผนพัฒนาประเทศ ประเด็นการพัฒนาที่มีลำดับความสำคัญสูงในการพลิกโฉมประเทศไทย สู่เศรษฐกิจสร้างคุณค่า สังคมเดินหน้าอย่างยั่งยืน ได้แก่ เศรษฐกิจมูลค่าสูงที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม (Hi Value –Added Economy) โดยมีหมุดหมายสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการเกษตร คือ หมุดหมายที่ 1 ไทยเป็นประเทศชั้นนำด้านสินค้าเกษตรและเกษตรแปรรูปมูลค่าสูง โดยมีการพัฒนาคุณภาพของผลผลิตและการปรับเปลี่ยนประเภทการผลิตจากการผลิตที่มีคุณภาพเพิ่มต่ำ ไปสู่การผลิตที่มีมูลค่าเพิ่มสูง สอดคล้องกับศักยภาพของพื้นที่และความต้องการของตลาด โดยส่งเสริมการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีและภูมิปัญญาการผลิต และการพัฒนาศักยภาพของเกษตรกร ด้วยการสนับสนุนข้อมูลและองค์ความรู้ที่จำเป็น รวมทั้งสนับสนุนการดำเนินงานของสถาบันเกษตรกร (สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ, 2564) และสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติ (พ.ศ. 2561 - 2580) ที่ได้กำหนดเป้าหมายเพื่อพัฒนาคนในทุกมิติและในทุกช่วงวัยให้เป็นคนดี คนเก่ง มีคุณภาพ พร้อมสำหรับวิถีชีวิตในศตวรรษที่ 21 และสังคมไทยมีสภาพแวดล้อมที่เอื้อและสนับสนุนต่อการพัฒนาคนตลอดช่วงชีวิต เพื่อขับเคลื่อนการพัฒนาประเทศและทรัพยากรมนุษย์ของไทย ในด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนตามเป้าหมาย SDGs ขององค์การสหประชาชาติ ฐานเรียนรู้ผึ้งชันโรงสามารถตอบสนองหลายเป้าหมาย ได้แก่ การขจัดความยากจน (SDG 1) ผ่านการสร้างอาชีพให้ชุมชน ความมั่นคงทางอาหาร (SDG 2) ผ่านการเพิ่มประสิทธิภาพการผสมเกสร การส่งเสริมการเติบโตทางเศรษฐกิจที่ยั่งยืน (SDG 8) ผ่านการพัฒนาผู้ประกอบการ การผลิตและบริโภคที่ยั่งยืน (SDG 12) และการอนุรักษ์ระบบนิเวศบนบก (SDG 15) ผ่านการอนุรักษ์ผึ้งพื้นถิ่นและความหลากหลายทางชีวภาพ การพัฒนานักศึกษาให้มีทักษะการเป็นผู้ประกอบการ (Entrepreneurial Skills) เป็นพันธกิจสำคัญของมหาวิทยาลัยในการผลิตบัณฑิตที่พร้อมสำหรับศตวรรษที่ 21 ฐานเรียนรู้ผึ้งชันโรงจะเป็นพื้นที่ปฏิบัติการจริง (Living Lab) ที่เปิดโอกาสให้นักศึกษาได้เรียนรู้และฝึกประสบการณ์ด้านการเป็นผู้ประกอบการ ตั้งแต่การวิจัยพัฒนาผลิตภัณฑ์ การวิเคราะห์ตลาด การพัฒนาแผนธุรกิจ การสร้างแบรนด์ และการจัดการธุรกิจอย่างยั่งยืน ซึ่งจะช่วยบ่มเพาะนักศึกษาให้พร้อมเป็น Startup และผู้ประกอบการรุ่นใหม่ที่ใส่ใจสิ่งแวดล้อม ฐานเรียนรู้ผึ้งชันโรง ได้ดำเนินการวิจัยและพัฒนาเกี่ยวกับผึ้งชันโรงมาอย่างต่อเนื่อง ทั้งด้านชีววิทยา การเพาะเลี้ยง การแปรรูปผลิตภัณฑ์ และการพัฒนานวัตกรรม โดยมีผลงานวิจัยที่พร้อมถ่ายทอดสู่การใช้ประโยชน์เชิงพาณิชย์ เช่น สูตรการเลี้ยงผึ้งชันโรงเชิงพาณิชย์ การพัฒนาผลิตภัณฑ์เวชสำอางจากชันผึ้ง และเทคโนโลยีการเก็บรักษาน้ำผึ้งคุณภาพสูง ได้ฐานเรียนรู้ผึ้งชันโรงเป็นศูนย์กลางในการถ่ายทอดองค์ความรู้สู่ชุมชน พัฒนานักศึกษาผู้ประกอบการ และสร้างระบบนิเวศนวัตกรรม (Innovation Ecosystem) ด้านผลิตภัณฑ์จากผึ้งชันโรง การดำเนินงานดังกล่าวสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ที่ 1 ของมหาวิทยาลัยในการพัฒนายกระดับขีดความสามารถด้านการเกษตรให้แก่ท้องถิ่น และยุทธศาสตร์ที่ 3 ในการบูรณาการองค์ความรู้สู่การสร้างนวัตกรรมและผู้ประกอบการ โดยมุ่งเน้นการสร้างผลกระทบเชิงบวก (Positive Impact) ต่อเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน ผ่านการพัฒนาโมเดลธุรกิจที่สร้างคุณค่าร่วม (Creating Shared Value) ระหว่างมหาวิทยาลัย ชุมชน และภาคธุรกิจ ดังนั้นในปี 2568 ฐานเรียนรู้ผึ้งชันโรงจึงได้นำข้อมูลที่ได้กล่าวมาแล้วมาจัดทำแผนบริการวิชาการ โดยจะจัดอบรมการทำธุรกิจฟาร์มชันโรงและการสร้างผลิตภัณฑ์มูลค่าสูงจากชันโรง ให้กับกลุ่มเป้าหมาย จำนวน 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มเยาวชนด้อยโอกาสของมูลนิธิอุ่นใจ อ.พร้าว จ. เชียงใหม่, กลุ่มเยาวชนด้อยโอกาสของมูลนิธิอิ่มใจ อ.หางดง จ.เชียงใหม่ และ นักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้ที่สนใจเป็นผู้ประกอบการ รวมถึงเกษตรกร และประชาชนทั่วไป ในพื้นที่อำเภอสันทราย และอำเภอใกล้เคียงในจังหวัดเชียงใหม่ เพื่อส่งเสริมพันธกิจสัมพันธ์มหาวิทยาลัยแม่โจ้กับสังคม (Maejo Engagement) ให้เข้มแข็ง และการพัฒนามหาวิทยาลัยให้เป็นแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวิต (Life long learning University) ภายใต้กรอบการพัฒนาด้าน Organic University, เกษตรอินทรีย์ ตลอดจนเสริมสร้างศักยภาพและความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจให้แก่ชุมชนเป้าหมาย สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) เป้าหมายที่ 1 ขจัดความยากจนทุกรูปแบบในทุกพื้นที่ และ เป้าหมายที่ 2 ยุติความหิวโหย บรรลุความมั่นคงทางอาหารและยกระดับโภชนาการและส่งเสริมเกษตรกรรมที่ยั่งยืน