รายละเอียดโครงการ

ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก หมายถึง สถานที่ดูแลและให้การศึกษาแก่เด็กอายุระหว่าง 3 – 5 ปี และมีฐานะเทียบเท่าสถานศึกษา (สำนักบริหารการศึกษาท้องถิ่น, กรมการปกครอง, 2545 : 31) ในความหมายศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก จะต้องเป็นสถานที่ที่พร้อมให้ทั้งการดูแลและให้การศึกษาแก่เด็ก เมื่อพูดถึงการดูแลจะครอบคลุมไปถึงการอบรมสั่งสอน การให้บริการต่างๆ แก่เด็ก เพื่อให้เด็กมีพัฒนาการที่ดีทั้งกาย จิต และปัญญา ในส่วนของการศึกษาคงจะมองไปในด้านการจัดสภาพแวดล้อมภายในและภายนอก การจัดกิจกรรมเพื่อส่งเสริมประสบการณ์และการเรียนรู้ให้แก่เด็ก เพื่อให้เด็กพัฒนาไปได้เต็มตามศักยภาพ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ตามคำจำกัดความที่ให้ไว้แล้วข้างต้น เป็นคำจำกัดความกว้างๆ สำหรับหน่วยงานดังกล่าว แต่ถ้าพิจารณาจากคำศัพท์ภาษาอังกฤษที่เกี่ยวข้องกับสถานดูแลเด็กจะใช้คำว่า Child Care Center Child คือ เด็ก Care คือ ดูแล Center คือ ศูนย์ ความหมายตรงตัวก็คงจะเป็น ศูนย์พัฒนาเด็ก/เด็กเล็ก ประเทศต่าง ๆ ทั่วโลกรวมถึงประเทศไทยได้เห็นความสำคัญของเด็กที่จะต้องได้รับการดูแลเอาใจใส่ นอกเหนือจากครอบครัวแล้ว ควรมีหน่วยงานต่างๆ เข้ามาดำเนินการในการส่งเสริมสนับสนุนในการดูแลเด็กให้แก่ครอบครัว จึงทำให้มีหน่วยงานต่างๆ ที่จัดบริการในการดูแลเด็กขยายวงกว้างออกไปตามลำดับ ซึ่งการดูแลไม่ได้จำกัดเฉพาะอายุ 3 – 5 ปี แต่มีตั้งแต่แรกเกิดจนกระทั่งถึง 7 ปี หรือมากกว่า แล้วแต่ความพร้อมของหน่วยงาน ทำให้มีชื่อเรียกจากสถาบันที่ดูแลเด็กในช่วงปฐมวัยมีความแตกต่างกันไป เช่น สถานรับเลี้ยงเด็ก สถานเลี้ยงดูเด็ก สถานรับเลี้ยงเด็กก่อนวัยเรียน ศูนย์เลี้ยงดูเด็ก ศูนย์พัฒนาเด็กก่อนวัยเรียน ฯลฯ ไม่ว่าจะใช้ชื่ออย่างไร แต่เมื่อประมวลผลเป้าหมายในการจัดบริการแล้ว พบว่า จัดตั้งขึ้นมาเพื่อช่วยเหลือพ่อแม่ ที่ต้องไปทำงานไม่มีเวลาในการที่จะดูแลเด็กด้วยตนเอง และเพื่อเลี้ยงดู ดูแล และให้การศึกษาแก่เด็กโดยมุ่งหวังให้เด็กมีพัฒนาการรอบด้าน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้เข้ามาดูแลการจัดตั้งและการบริหารจัดการศูนย์พัฒนาเด็กเล็กอย่างเป็นระบบและมีความชัดเจนในกระบวนการดำเนินการดังที่ได้ระบุบทบาทขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นไว้ในหนังสือ คู่มือการจัดตั้งและบริหารจัดการศูนย์พัฒนาเด็กเล็กของสำนักบริหารการศึกษาท้องถิ่น กรมการปกครอง คณะรัฐมนตรีได้ให้ความเห็นชอบแผนปฏิบัติการกำหนดขั้นตอนการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ซึ่งคณะกรรมการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจัดทำตามบทบัญญัติในมาตรา 32 แห่งพระราชบัญญัติกำหนดแผนและขั้นตอนการกระจายอำนาจ ได้แก่ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยกำหนดให้การจัดการศึกษาปฐมวัยหรือก่อนประถมศึกษา เป็นหน้าที่ที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องทำ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กจึงเป็นสถานที่หนึ่งที่สร้างทรัพยากรมนุษย์ที่ทรงคุณค่า การดูแลรับผิดชอบศูนย์พัฒนาเด็กเล็กถือเป็นภารกิจสำคัญที่องค์กรปกครองท้องถิ่นจะต้องการศึกษาและพัฒนาเด็กเล็กในชุมชนท้องถิ่นให้มีความพร้อมและศักยภาพตามวัย ซึ่งศูนย์พัฒนาเด็กเล็กที่ส่วนราชการต่าง ๆ ถ่ายโอนให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจัดตั้งขึ้นเอง ถือว่าเป็นสถานศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 มาตรา 18 และมาตรา 4 แต่ก็ยังมีความแตกต่างหลากหลาย ทั้งในด้านโครงสร้างการบริหารงาน ได้แก่ ด้านบุคลากร ด้านการบริหารจัดการ ด้านวิชาการและกิจกรรมตามหลักสูตร ด้านอาคารสถานที่ สิ่งแวดล้อม และความปลอดภัย ด้านการมีส่วนร่วมและสนับสนุนจากชุมชน รวมถึงการพัฒนาคุณภาพ ซึ่งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจะต้องรับผิดชอบภารกิจการดำเนินการจัดการศึกษาให้ได้คุณภาพและมาตรฐาน เพื่อให้ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กในความรับผิดชอบขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นสถานศึกษาแห่งแรกที่มีคุณภาพและมาตรฐานสามารถให้บริการตอบสนองชุมชนด้านการจัดการศึกษาแก่เด็กปฐมวัย อายุ 4-5 ขวบ อย่างทั่วถึง และเป็นทรัพยากรที่มีคุณภาพตามอำนาจหน้าที่ และเจตนารมณ์ของรัฐบาล ดังนั้นกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจึงได้จัดทำมาตรฐานการดำเนินงานศูนย์พัฒนาเด็กเล็กขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เพื่อเป็นแนวทางให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นถือปฏิบัติในการดำเนินงานศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ให้มีมาตรฐานและมีคุณภาพเป็นไปในแนวทางเดียวกัน โดยแบ่งมาตรฐานออกเป็น 6 ด้าน ได้แก่ 1) มาตรฐานด้านการบริหารจัดการศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก 2) มาตรฐานด้านบุคลากร 3) มาตรฐานด้านอาคาร สถานที่ สิ่งแวดล้อมและความปลอดภัย 4) มาตรฐานด้านวิชาการ และกิจกรรมตามหลักสูตร 5) มาตรฐานด้านการมีส่วนร่วม และส่งเสริมสนับสนุน และ 6) มาตรฐานด้านส่งเสริมเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัย (มาตรฐานการดำเนินงานศูนย์พัฒนาเด็กเล็กขององค์การปกครองส่วนท้องถิ่น, กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น) โดยด้านมาตรฐานด้านอาคาร สถานที่ นี้ส่งผลต่อสถาพแวดล้อมต่าง ๆ ส่งผลต่อการเรียนรู้ของเด็กและเยาวชนทั้งทางตรงและทางอ้อม ไม่ว่าจะเป็นสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ (Natural Environment) พื้นที่โดยรอบ สวน ต่าง ๆ รวมไปถึงสภาพแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น (Man-Mode Environment) ได้แก่ อาคาร งานสถาปัตยกรรม โรงเรียน ฯลฯ เป็นต้น และเนื่องจากศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก เป็นสถานศึกษาที่บ่มเพาะทักษะการเรียนรู้ของเด็กและเยาวชน ในระแวงชุมชน เพื่อนำองค์ความรู้มาพัฒนาประเทศในอนาคต ดังนั้นการออกแบบหรือการสร้างสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ของสถานศึกษา (ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก) ให้ประสานความร่วมมือกับชุมชน จะส่งผลเอื้อต่อการเรียนรู้และพัฒนาของนักเรียนให้เติบโตอย่างมีคุณภาพ สามารถทำคุณประโยชน์ให้กับชุมชน ซึ่งจากการศึกษาการมีส่วนร่วมและความร่วมมือระหว่างชุมชนและศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก พบว่าการมีส่วนร่วมของสมาชิกในชุมชนล้วนมีความสำคัญ และมีอิทธิพลโดยตรงต่อการพัฒนาเด็ก เยาวชน อย่างครอบคลุมทุกมิติ ทั้งการเรียนรู้ การปฏิบัติ และการประสบความสำเร็จในชีวิต ยิ่งไปกว่านั้น บทบาทของชุมชนหรือสภาพแวดล้อมโดยรอบที่อยู่อาศัยของเด็กเล็กมีความสำคัญเป็นอย่างมาก ซึ่งควรบูรณาการการทำงานควบคู่ไปพร้อม ๆ กับบทบาทของศูนย์พัฒนาเด็กเล็กต่อการพัฒนาของเด็กอย่างยั่งยืน (Anne Obrien, 2012) การออกแบบ “Learning Space” คือ การใช้พื้นที่ทุกส่วนให้มีคุณค่าและเป็นประโยชน์ต่อผู้เรียน Learning Space คือการปรับเปลี่ยนสภาพแวดล้อมทางกายภาพให้สอดรับกับแนวคิดนวัตกรรมการเรียนรู้ (Learning Vision) ความเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับประสิทธิภาพในการเรียนรู้จะเกิดผลเร็ว เพราะสภาพแวดล้อมทางกายภาพเป็นสิ่งที่ หล่อหลอมพฤติกรรมของผู้คนโดยไม่รู้ตัว เราอยู่ในสภาพแวดล้อมแบบไหน อารมณ์ความรู้สึกก็จะเปลี่ยนไป ตามบรรยากาศ เมื่อห้องเรียนเดิมที่มีสภาพเป็นห้องของครูถูกเปลี่ยนแปลง เด็กจะตื่นเต้นและดีใจ เพราะการเรียนรู้ของผู้เรียน จะไม่ถูกจ ากัดด้วยกรอบความคิด เป็นอิสระ เกิดความคิดสร้างสรรค์ และมีความคิดที่หลากหลายมากขึ้น (ประภาภัทร นิยม, 2562) และจากเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) โดยมุ่งเน้นเป้าหมายที่ 4 เป้าหมายที่ 4: สร้างหลักประกันว่าทุกคนมีการศึกษาที่มีคุณภาพอย่างครอบคลุมและเท่าเทียม และสนับสนุนโอกาสในการเรียนรู้ตลอดชีวิต (Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all) ซึ่งมีเป้าหมายย่อย 4.a ในการสร้างและยกระดับสถานศึกษา ตลอดจนเครื่องมือและอุปกรณ์การศึกษาที่อ่อนไหวต่อเด็ก ผู้พิการ และเพศภาวะ และจัดให้มีสภาพแวดล้อมทางการเรียนรู้ที่ปลอดภัย ปราศจากความรุนแรง ครอบคลุมและมีประสิทธิผลสำหรับทุกคน ดังนั้นการจัดการสภาพแวดล้อมด้านกายภาพเพื่อรองรับพื้นที่การเรียนรู้ของเด็กในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก จึงเป็นสิ่งจำเป็นต่อคุณภาพชีวิตของ “สังคมเยาว์วัย” ก่อนจะเป็น “สังคมวัยทำงาน” ในอนาคต จากการวิเคราะห์ปัญหาทั้งหมด โครงการนี้จะเป็นแนวทางการออกแบบและปรับปรุงศูนย์พัฒนาเด็กเล็กในเขตพื้นที่อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อรองรับการใช้งานของคนทุกคน และสภาพแวดล้อมด้วยแนวคิดและทฤษฎีต่าง ๆ โดยให้ความสำคัญกับการสร้างสภาวะน่าสบาย การเลือกมาตรฐานระยะการใช้งานของเด็กเล็ก การเลือกใช้วัสดุที่สอดคล้องกับทุนทางวัฒนธรรรมในพื้นที่ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กนั้น ๆ ให้เกิดการรับรู้และสร้างเสริมบรรยากาศของสภาพแวดล้อมในการเรียนการสอนของเด็กเล็ก รวมไปถึงหลักการออกแบบอารยสถาปัตย์ หรือ การออกแบบเพื่อคนทุกคน Universal Design (UD) และ น้อมนำพระราชดำริ พระราชทานหลักการ “บวร” ซึ่งหมายถึงการนำสถาบันหลักในชุมชน (บ้าน, วัด, โรงเรียน) มาเป็นกลไกในการพัฒนาสร้างชุมชนให้เข้มแข็ง ทำหน้าที่เป็นแกนกลางในการพัฒนา ตัดสินใจ แก้ปัญหาตนเองและชุมชน กำหนดแผนแม่บทชุมชน ร่วมกันคิด สร้าง และบริหารจัดการชุมชน ของตนในท้องถิ่นที่ร่วมกันเป็นเจ้าของ เพื่อช่วยให้เด็กเล็กเตรียมความพร้อมสำหรับการก้าวเข้าสู่วัยเยาว์อย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดี ทำให้ตนเองมีคุณค่าและเป็นประโยชน์ให้กับสังคมต่อไปอย่างยั่งยืน และเพื่อให้ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเป็นสถานที่ที่คนในชุมชนได้มีส่วนในการขับเคลื่อนพัฒนาไปพร้อม ๆ กัน