รายละเอียดโครงการ

ปลาดุกลำพัน Prophagorus nieuhofii เป็นปลาน้ำจืดที่ไม่มีเกล็ด จัดอยู่ในครอบครัว Clariidae เช่นเดียวกับปลาดุกอุยและปลาดุกด้าน ลำตัวยาวเรียว มีสีคล้ำอมน้ำตาลแดง มีจุดสีเหลืองทองเป็นแนวตั้งตลอดลำตัว ขนาดทั่วไปความยาว 30-40 เซนติเมตร มีถิ่นที่อยู่อาศัยและดำรงพันธุ์ในแหล่งป่าพรุซึ่งสภาพน้ำเป็นกรดอ่อนๆ (pH 3.7-5.6) สามารถเติบโตได้ดีในแหล่งที่มีอินทรียวัตถุทับถมอยู่ใต้ท้องน้ำเท่านั้น ในอดีตที่ผ่านมาสามารถพบได้ในป่าพรุทั่วไปในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเคยมีปริมาณประชากรชุกชุมในเขตภาคใต้แทบทุกจังหวัด โดยเฉพาะป่าพรุควนเคร็ง, ป่าพรุใหญ่ ตำบลคันธุลี อำเภอท่าชนะ จังหวัดสุราษฎร์ธานี, ป่าพรุอำเภอปะทิว อำเภอพะโต๊ะ อำเภอทุ่งตะโก จังหวัดชุมพร แต่ด้วยเหตุป่าพรุเปลี่ยนแปลงสภาพไปจากเดิมด้วยสาเหตุหลายประการ อาทิเช่น การถูกบุกรุกทางการเกษตร และอุตสาหกรรม อีกทั้งสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนไปทำให้ดินป่าพรุยุบตัวเปลี่ยนสภาพ จนทำให้ปลาดุกลำพันเริ่มหมดไปจากธรรมชาติ สิ่งสำคัญเมื่อจำนวนประชากรลดลง ทำให้คุณค่าและราคาสูงขึ้น รสชาติเนื้อที่ดีกว่าปลาดุกชนิดอื่น กับลวดลายที่สวยงาม ทำให้ปลาดุกลำพันกลายเป็นสินค้าหายาก ทั้งในกลุ่มผู้ค้าเนื้อปลา และกลุ่มปลาสวยงาม ความแปรปรวนดังกล่าวถูกปล่อยผ่านข้ามมาหลาย พ.ศ. โดยไม่คาดคิดว่าวันหนึ่งปลาดุกลำพันกำลังจะสูญพันธุ์ จนกระทั่ง Humphrey และ Bain (1990) ได้ระบุว่า ปลาดุกลำพันเป็นปลาที่อยู่ในสภาวะที่ถูกคุกคาม ในขณะเดียวกันสำนักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม (2540) จัดให้ปลาดุกลำพันเป็นปลาที่มีแนวโน้มใกล้สูญพันธุ์ (Vulnerable) ซึ่งอาจเกิดจากแหล่งที่อยู่อาศัยที่มีอย่างจำกัดถูกบุกรุกทำลาย และความเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศน์ ทั้งนี้หากนับถอยหลังไปเท่ากับหลาย 10 ปีที่มีสัญญาณบ่งบอกให้ทราบถึงการกำลังจะสูญเสียเผ่าพันธุ์ปลาดุกลำพันไป จึงทำให้องค์กรต่างๆ ทั้งภาครัฐและภาคประชาชนตื่นตัวเร่งอนุรักษ์ไว้ ควบคู่กับการศึกษาวิจัยด้านการเพาะเลี้ยงอย่างจริงจัง แต่เมื่อเวลาผ่านไปทุกกิจกรรมค่อยๆ เบาบางไปด้วยปัจจัยหลายประการ อาทิเช่น การขับเคลื่อนในระดับภาครัฐที่มีแรงกระตุ้นน้อยลง แต่ที่สำคัญที่สุดคือข้อจำกัดของสายพันธุ์ในด้านการสืบพันธุ์ และการปรับตัวในถิ่นอาศัยที่ถูกกำหนดขึ้น ทำให้ผลสัมฤทธิ์น้อยลง จนในที่สุดเผ่าพันธุ์ปลาดุกลำพันยังตกในสภาวะวิกฤติเช่นเดิม ทั้งนี้มหาวิทยาลัยแม่โจ้-ชุมพร และข้าพเจ้าผู้ดำเนินโครงการ ได้ตระหนักถึงความสำคัญและความรับผิดชอบต่อการรักษาไว้ซึ่งพันธุกรรมปลาดุกลำพัน เพื่อความสมบูรณ์ของระบบนิเวศน์ไปสู่การเชื่อมโยงเป็นสัตว์น้ำเศรษฐกิจของประเทศ เป็นแหล่งศึกษาวิจัยและอัตลักษณ์ของภูมิภาคเขตภาคใต้ตอนบน มหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร จึงได้ริเริ่มศึกษาวิจัยเพื่อค้นพบวิธีการเพาะขยายพันธุ์ปลาดุกลำพันด้วยวิธีการต่างๆ ตลอดจนการปรับสภาพการดำรงพันธุ์ให้ปลาดุกลำพันสามารถดำรงพันธุ์ได้ในพื้นที่บ่อเลี้ยงเช่นเดียวกับพันธุ์ปลาน้ำจืดทั่วไป และได้ค้นพบความสำเร็จในปี พ.ศ. 2550 และเป็นโอกาสดีที่มหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร ได้มีโอกาสจัดนิทรรศการถวายต่อสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงทอดพระเนตรเยี่ยมชมเนื่องในวโรกาสเสด็จเป็นองค์ประธานในพิธีเปิดการประชุมวิชาการระดับชาติ องค์การเกษตรกรในอนาคตแห่งประเทศไทย (อกท.) ณ วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีชุมพร ในปี พ.ศ. 2551 และทรงดำริว่าเห็นควรให้ช่วยกันเร่งอนุรักษ์พันธุกรรมปลาดุกลำพัน และปลาอีกหลายชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์ ด้วยตระหนักในพระมหากรุณาธิคุณตามกระแสพระราชดำริ ข้าพเจ้าและมหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร จึงได้ศึกษาวิจัยและพัฒนาแนวทางการอนุรักษ์พันธุกรรมปลาดุกลำพันมาจนถึงปัจจุบันด้วยวิธีการผสมเทียม และปล่อยคืนสู่ธรรมชาติในเขตป่าพรุคันธุลี รวมพื้นที่ 875 ไร่ และแหล่งน้ำธรรมชาติใกล้เคียง ร่วมกับองค์การบริหารส่วนตำบลคันธุลี อำเภอท่าชนะ จังหวัดสุราษฎร์ธานี โดยการสนับสนุนจากมหาวิทยาลัยแม่โจ้ ในการดำเนินโครงการที่ผ่านมา 4 โครงการดังนี้ 1. โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมปลาดุกลำพัน ภายใต้โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี 2. การศึกษาอัตราการรอดของปลาดุกลำพันวัยอ่อนที่เพาะฟักด้วยระบบน้ำไหล 3. การศึกษาค่าสัมประสิทธิ์การเจริญพันธุ์ (GSI) ของปลาดุกลำพัน 4. การศึกษาการเจริญเติบโตของลูกปลาดุกลำพันที่เลี้ยงในระบบ จากการดำเนินโครงการที่ผ่านมาทำให้มหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร มีบ่อพ่อ-แม่พันธุ์ที่จำลองระบบนิเวศน์เลียนแบบป่าพรุโดยลดระดับความเหมือนลง 50% เพื่อพัฒนาด้านชีววิทยาและการดำรงพันธุ์ให้ปลาดุกลำพันขยายพันธุ์ได้ในสภาพที่ต่างจากเดิมสำเร็จได้ แต่ด้วยข้อจำกัดด้านปัจจัยหลายๆ อย่าง อาทิเช่นงบประมาณ ครุภัณฑ์และสิ่งก่อสร้าง และบุคลากร จึงทำให้กิจกรรมต่างๆ ใช้เวลาในการขับเคลื่อนค่อนข้างช้าตามสภาวะต่างๆ จนกระทั่งปัจจุบันคณะผู้บริหารมหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร และข้าพเจ้าผู้ดำเนินโครงการเล็งเห็นว่าด้วยเร่งอนุรักษ์พันธุกรรมปลาดุกลำพันด้วยวิธีการผสมเทียม เพาะเลี้ยงในระบบเพื่อปล่อยคืนสู่ธรรมชาติเพื่อรักษาไว้ซึ่งระบบนิเวศน์ป่าพรุที่สมบูรณ์ ให้เป็นแหล่งอาหารแก่ชุมชน ตลอดจนการพัฒนารองรับการศึกษาวิจัยของบัณฑิตและประชาชนทั่วไป จนกระทั่งมีโอกาสพัฒนาให้ปลาดุกลำพันเป็นสัตว์น้ำเศรษฐกิจจากฟาร์มเพื่อทดแทนการคุกคามในธรรมชาติ จะทำให้วิกฤติดังกล่าวเป็นการแก้ไขที่ยั่งยืนและถาวร ทั้งในด้านระบบนิเวศน์ ด้านเศรษฐกิจ และด้านการศึกษาอีกหนทางหนึ่ง อีกทั้งในพื้นที่ 14 จังหวัดภาคใต้ยังคงมีผู้ดำเนินการเรื่องนี้ค่อนข้างน้อยมาก จึงอาจไม่ทันต่อเหตุการณ์และความสูญเสีย จึงมีความตั้งใจและมุ่งมั่นเพื่อดำเนินโครงการนำร่องฟื้นฟูการอนุรักษ์พันธุกรรมปลาดุกลำพันด้วยวิธีการผสมเทียม เพื่อสร้างศูนย์เรียนรู้ภาคใต้ตอนบน ณ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร ซึ่งปัจจุบันได้รับความร่วมมือสนับสนุนจากองค์การบริหารส่วนตำบลคันธุลี อำเภอท่าชนะ จังหวัดสุราษฎร์ธานี และชุมชนอาสาพัฒนาชุมชนอำเภอท่าชนะ จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งรับผิดชอบการดูแลฟื้นฟูพื้นที่ป่าพรุคันธุลีเป็นอย่างดี ตลอดจนการสนับสนุนในภาคจังหวัดของจังหวัดชุมพร และจังหวัดสุราษฎร์ธานี เพื่อให้โครงการดังกล่าวบรรลุตามวัตถุประสงค์ เกิดประโยชน์ต่อภาคประชาชนอย่างยั่งยืน ภายใต้หน้าที่และความรับผิดชอบต่อสังคมของมหาวิทยาลัยแม่โจ้ - ชุมพร จึงได้เสนอโครงการดังกล่าวมาในครั้งนี้