รายละเอียดโครงการ

การพัฒนาประเทศจำเป็นต้องอาศัยทรัพยากรมนุษย์ที่มีคุณภาพ ดังนั้น การดูแลสุขภาพของกลุ่มประชากรทุกช่วงวัยควรเริ่มตั้งแต่ในครรภ์มารดาจนถึงวัยสูงอายุ ซึ่งแต่ละช่วงวัยจะมีปัญหาสุขภาพที่แตกต่างกัน โดยในสตรีตั้งครรภ์ พบปัญหาภาวะโลหิตจางตั้งแต่ปี พ.ศ. 2561-2563 คิดเป็นร้อยละ 16.05, 16.44, 15.08 ตามลำดับ ซึ่งเกณฑ์เป้าหมายในการดำเนินงานด้านอนามัยแม่และเด็กกำหนดให้สตรีตั้งครรภ์มีอัตราการเกิดโรคภาวะโลหิตจางไม่เกินร้อยละ 10 (วรรณพร คำพิลาและคณะ, 2565) ภาวะโลหิตจาง ส่งผลกระทบต่อมารดาและทารกเป็นอย่างมาก โดยมารดาเสี่ยงต่อภาวะคลอดก่อนกำหนดและส่งผลทำให้ทารกน้ำหนักตัวน้อย นอกจากนี้ อาจเกิดภาวะรกลอกตัวก่อนกำหนด ภาวะแท้ง น้ำคร่ำน้อย ตกเลือดหลังคลอดและติดเชื้ออีกด้วย เช่นเดียวกับทารกในครรภ์ อาจทำให้อัตราเสียชีวิตเพิ่มขึ้น คลอดก่อนกำหนด น้ำหนักแรกคลอดต่ำ อาการตัวเหลืองและติดเชื้อ (วรรณพร คำพิลาและคณะ, 2565) ดังนั้น การเตรียมครรภ์คุณภาพ ด้วยการเตรียมความพร้อมในการคลอด จะเป็นสิ่งที่ช่วยให้สตรีตั้งครรภ์อย่างมีคุณภาพและเด็กในครรภ์สามารถเติบโตได้ตามเกณฑ์มาตรฐาน โครงการ “มหัศจรรย์ 1,000 วันแรกของชีวิต” เป็นการสร้างรากฐานการมีสุขภาพที่ดีตลอดช่วงชีวิต โดยเริ่มตั้งแต่ปฏิสนธิในครรภ์มารดาจนถึงอายุ 2 ปี ช่วงเวลาดังกล่าวจึงเป็นโอกาสสำคัญในการสร้างทุนมนุษย์ เพราะเป็นที่สมองมีการพัฒนาสูงสุด ทำให้เด็กมีความสามารถในการเรียนรู้ จดจำและมีการเจริญเติบโตอย่างสมวัย ซึ่งการที่เด็กจะมีพัฒนาการที่สมวัยนั้น ภาวะโภชนาการของเด็กเป็นสิ่งสำคัญเนื่องจากอาหารและโภชนาการในช่วงวัยทารกและเด็กเล็กเป็นพื้นฐานสำคัญของการมีสุขภาพและสติปัญญาที่ดีในระยะยาวต่อไป (ดวงนภา ปงกา, ปวีณภัสสร์ คล้ำศิริและสุปวีณา พละศักดิ์, 2565) สำนักโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ได้ตระหนักถึงความสำคัญของประเด็นดังกล่าวและได้เริ่มขับเคลื่อนงานมหัศจรรย์ 1,000 วัน แรกของชีวิต ตั้งแต่ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2561-2564 โดยเน้นการพัฒนาคุณภาพบริการในคลินิกฝากครรภ์และคลินิกเด็กสุขภาพดี ผลจากการขับเคลื่อนโครงการมาอย่างต่อเนื่องส่งผลให้สถานการณ์ด้านโภชนาการและสุขภาพของแม่และเด็กในภาพรวมของประเทศดีขึ้น เด็กอายุ 0-2 ปีที่สูงดีสมส่วนในปีงบประมาณ 2562 อยู่ที่ 59.1 % ของจำนวนประชากรเด็กอายุ 0–2 ปีทั่วประเทศ เพิ่มขึ้นจากปีงบประมาณ 2559 ที่ 57.2 % ทำให้ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2565 กรมอนามัยจึงได้ขับเคลื่อนการพัฒนาคนตลอดช่วงชีวิตในกลุ่มเด็กปฐมวัย ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2565–2569 เพื่อส่งเสริมสุขภาพสตรีและเด็กในช่วง 1,000 วันแรก ของชีวิต ต่อเนื่องไปจนถึงเด็กอายุ 5 ปี ในการส่งเสริมให้การตั้งครรภ์มีคุณภาพ ลูกเกิดรอด แม่ปลอดภัย และเด็กปฐมวัยเติบโตเต็มศักยภาพ (สำนักโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข, 2565) ดังนั้น จึงเป็นบทบาทของพยาบาลในการให้คำแนะนำเพื่อส่งเสริมการตั้งครรภ์คุณภาพ ลดภาวะซีดในสตรีตั้งครรภ์และเพื่อให้ทารกในสามารถเติบโตอย่างเหมาะสมตั้งแต่ในครรภ์และมีพัฒนาการที่สมวัย โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เป็นปัญหาสุขภาพของประชากรทั่วโลก จากการรายงานข้อมูลขององค์การอนามัยโลก (WHO) พบประชากรทั่วโลก เสียชีวิตจากโรค NCDs ในปี 2559 คิดเป็นร้อยละ 71 ของสาเหตุการเสียชีวิตทั้งหมดของประชากรโลกโดยกลุ่มโรค NCDs ที่พบการเสียชีวิตมากที่สุด ได้แก่ โรคหัวใจและหลอดเลือด (17.9 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 44) รองลงมาคือ โรคมะเร็ง (9.0 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 22) โรคทางเดินหายใจเรื้อรัง (3.8 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 9) และโรคเบาหวาน (1.6 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 4) ซึ่งในแต่ละปีพบผู้เสียชีวิตจากโรค NCDs ในกลุ่มอายุ 30-69 ปี มากถึง 15 ล้านคน โดยร้อยละ 85 เกิดขึ้นในกลุ่มประเทศที่มีรายได้ต่ำและกลุ่มประเทศที่มีรายได้ปานกลาง โดยปัญหาดังกล่าวก่อให้เกิดความสูญเสียปีสุขภาวะและส่งผลกระทบต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมอย่างรุนแรง (อรรถเกียรติ กาญจนพิบูลวงศ์ ภาณุวัฒน์ คำวังสง่าและสุธิดา แก้วทา, 2563) การเฝ้าระวังโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เป็นกิจกรรมที่เฝ้าติดตามเมื่อประชากรมีปัญหาสุขภาพเกิดขึ้น เพื่อเป็นแนวทางในการป้องกันและควบคุมโรค ซึ่งปัจจัยเสี่ยงที่ก่อให้เกิดโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง แบ่งเป็น ปัจจัยที่ไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ อายุ พันธุกรรม เพศ นอกจากนี้ ยังมีปัจจัยที่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ นั้นคือ พฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น การบริโภคอาหารหวาน มัน เค็ม อ้วนลงพุง การขาดการออกกำลังกาย การสูบบุหรี่และดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เป็นต้น (วิฑูรย์ โล่สุนทร, 2563) อย่างไรก็ตาม ประชาชนสามารถตรวจสุขภาพเบื้องต้น เพื่อประเมินความเสี่ยงต่อการเกิดโรคไม่ติดต่อเรื้อรังได้ โดยการวัดเส้นรอบเอว ประเมิน BMI คัดกรองระดับน้ำตาลปลายนิ้ว และประเมินระดับความดันโลหิต รวมถึงคัดกรองสารพิษในเลือด รวมถึงการได้รับคำแนะนำอย่างเหมาะสมจะเป็นการป้องกันการเกิดโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในเบื้องต้นได้ สังคมไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ โดยผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงของสภาพร่างกาย เช่น ตามัว ข้อเข่าเสื่อม การทรงตัวและการเคลื่อนไหวไม่มั่นคงรวมถึงการรับรู้ของระบบประสาทสัมผัสลดลง เป็นปัจจัยทางด้านร่างกายของผู้สูงอายุที่ทำให้เกิดอุบัติเหตุพลัดตกหกล้มซึ่งไม่สามารถแก้ไขได้ ส่วนปัจจัยภายนอกที่จะทำให้เกิดอุบัติเหตุพลัดตกหกล้มหรือความไม่ปลอดภัยของผู้สูงอายุ ได้แก่ สภาพแวดล้อมทางกายภาพที่ผู้สูงอายุอาศัยอยู่ ครอบคลุมถึงที่อยู่อาศัย สถานที่สาธารณะ สิ่งอำนวยความสะดวกในชุมชน จากสถิติสาธารณสุข พ.ศ. 2565 มีผู้เสียชีวิตจากการพลัดตกหกล้ม 2,707 คนต่อปี เป็นกลุ่มผู้สูงอายุมากกว่าครึ่ง คือ 1,605 คน (สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข, 2566) จากแผนปฏิบัติการผู้สูงอายุ ระยะที่ 3 (พ.ศ. 2566-2580) ประกอบด้วยแผนปฏิบัติการย่อย 4 แผน โดยมีแผนปฏิบัติการที่เกี่ยวข้องกับสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมกับวัยสูงอายุ 2 แผนปฏิบัติการย่อย ได้แก่ แผนปฏิบัติการย่อยที่ 1 การเตรียมความพร้อมของประชากรก่อนวัยสูงอายุ มาตรการที่ 5 คือ มาตรการส่งเสริมความรู้เกี่ยวกับที่อยู่อาศัยและสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมกับวัยสูงอายุและเพิ่มโอกาสในการปรับสภาพที่อยู่อาศัย และแผนปฏิบัติการย่อยที่ 2 ยกระดับคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุทุกมิติอย่างทั่วถึงและเป็นธรรม มาตรการที่ 4 ยกระดับคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุด้านสภาพแวดล้อม มีตัวชี้วัดและเป้าหมายคือ สัดส่วนของผู้สูงอายุที่ได้รับหรือมีการปรับปรุงบ้านให้เหมาะสมและปลอดภัย ร้อยละ 30 การให้ความรู้เกี่ยวกับการพลัดตกหกล้มภายในบ้านและวิธีป้องกัน และการจัดอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับการจัดสภาพแวดล้อมที่พักอาศัยที่ปลอดภัยและเหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุ ซึ่งเป็นแนวปฏิบัติในแผนปฏิบัติการย่อยที่ 1 มาตรการที่ 5 จึงเป็นแนวทางการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุ ผู้ดูแลผู้สูงอายุ ชุมชน มีความรู้ ความเข้าใจ เกี่ยวกับการพลัดตกหกล้ม และการจัดสภาพแวดล้อมที่พักอาศัยที่ปลอดภัยและเหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุ สามารถนำไปปรับปรุงสภาพแวดล้อมให้มีความเหมาะสม เพื่อให้ผู้สูงอายุมีความปลอดภัยจากการเกิดอุบัติเหตุพลัดตกหกล้ม นอกจากสุขภาพทางร่างกายแล้ว การดูแลทางด้านจิตใจของผู้สูงอายุเป็นสิ่งสำคัญ จากสถิติของกรมสุขภาพพบว่า วัยสูงอายุมีการฆ่าตัวตายสำเร็จมากเป็นอันดับสอง รองจากกลุ่มวัยทำงาน ซึ่งสาเหตุมาจากความสัมพันธ์กับคนใกล้ชิด โรคเรื้อรังทางกาย และโรคซึมเศร้าตามลำดับ นอกจากนี้ ประสิทธิภาพการทำงานของร่างกายและสมองเสื่อมถอยลง จึงทำให้ความสามารถในการทำงานลดน้อยลง รวมทั้งอาจมีข้อจำกัดในการปรับตัว ส่งผลให้ผู้สูงอายุส่วนหนึ่งเกิดภาวะเครียด วิตกกังวล ไม่มีความสุขในการดำรงชีวิต ความพึงพอใจในชีวิตลดลง ดังนั้น การคัดกรองวิตกกังวลของผู้สูงอายุจึงมีความจำเป็น เพื่อป้องกันการฆ่าตัวในผู้สูงอายุ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ตั้งอยู่ในพื้นที่ หมู่ที่ 4 บ้านแม่โจ้ ตำบลหนองหาร อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ มีปรัชญาคือมุ่งมั่นพัฒนาบัณฑิตสู่ความเป็นผู้อุดมปัญญา อดทน สู้งาน มีจิตอาสา โดยมีพันธกิจหลัก 4 พันธกิจ ทั้งการผลิตบัณฑิตพยาบาล การวิจัย การบริการวิชาการ และการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ได้ตระหนักถึงความสำคัญที่กล่าวมาข้างต้นจัดทำโครงการบริการวิชาการโดยให้บริการในพื้นที่บริการของมหาวิทยาลัยในเขตเทศบาลเมืองแม่โจ้ โดยมีประเด็นสำคัญในโครงการคือ “4ดี วิถีแม่โจ้” : กายดี จิตดี กินดีในสิ่งแวดล้อมที่ดี เป็นโครงการที่ส่งเสริมสุขภาพให้แก่บุคคลทุกช่วงวัยให้มีคุณภาพโดยจัดให้มีการให้ความรู้และทักษะในการดูแลสุขภาพ 4 ด้าน “กายดี” เน้นด้านร่างกายของบุคคลเพื่อป้องกันภาวะซีดในหญิงตั้งครรภ์ ส่งเสริมโภชนาการและพัฒนาการของเด็กก่อนวัยเรียน คัดกรองโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ให้ความรู้แก่วัยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุเพื่อป้องกันการเกิดโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ที่มีสาเหตุมาจากพฤติกรรมสุขภาพ การให้การปรึกษาทางสุขภาพ “จิตดี” เน้นด้านจิตใจเน้นการคัดกรองความเครียดและวิตกกังวลรวมถึงการจัดการกับความเครียด “กินดี” เป็นการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมด้านการรับประทานอาหารที่ส่งเสริมสุขภาพ “อยู่ดี” เน้นการดูแลสิ่งแวดล้อมที่อยู่อาศัยให้ปลอดภัยเพื่อป้องกันการพลัดตกหกล้มในผู้สูงอายุ ทั้งนี้ได้มีการบูรณาการกับรายวิชาจิตวิทยาพัฒนาการตามวัย รายวิชาระบาดวิทยาและชีวสถิติ และรายวิชาการพยาบาลเด็กและวัยรุ่น เพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการของระบบบริการสุขภาพและทักษะที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตในศตวรรษที่ 21 อันประกอบด้วย ความสามารถในการอ่าน ความสามารถในการเขียน ความสามารถทางคณิตศาสตร์ ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณและการแก้ปัญหา ทักษะการคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรม ทักษะความเข้าใจในพหุวัฒนธรรม ทักษะความร่วมมือและการทำงานเป็นทีม การมีภาวะผู้นำ ทักษะการสื่อสารและการรู้เท่าทันสื่อ ทักษะคอมพิวเตอร์ และเทคโนโลยีสารสนเทศ ทักษะอาชีพและการเรียนรู้ เพื่อให้ก้าวนำการเปลี่ยนแปลง ตลอดจนยกระดับคุณภาพการศึกษาสู่ความเป็นเลิศ เพื่อให้ประชาชนทุกวัยอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างมีความสุข