รายละเอียดโครงการ

ในปัจจุบันภาคเกษตรยังคงมีบทบาทสำคัญต่อระบบเศรษฐกิจของประเทศ เพราะนอกจากจะก่อให้เกิดรายได้แล้ว ประชากรส่วนใหญ่ของประเทศยังมีอาชีพทำการเกษตร และผลการพัฒนาการเกษตรที่ผ่านมา พบว่ารายได้และความเป็นอยู่ของเกษตรกรโดยรวมดีขึ้น แม้แต่ในช่วงของวิกฤตเศรษฐกิจ และสถานการณ์โรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา (COVID-19) ที่ผ่านมา ภาคการเกษตรได้รับผลกระทบน้อยกว่าภาคอื่น ๆ ดังนั้นเกษตรกรจึงยังคงมีความต้องการเพิ่มคุณภาพและปริมาณของผลผลิต ชุมชนบ้านป่าตึงงาม ตำบลปิงโค้ง อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ห่างจากเมืองเชียงใหม่ ประมาณ 100 กิโลเมตร พื้นที่ตั้งที่ระดับความสูง 500 เมตรเหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง ลักษณะภูมิประเทศเป็นชุมชนแหล่งต้นน้ำที่มีความอุดมสมบูรณ์ และเป็นป่าต้นน้ำของแม่น้ำป๋าม ซึ่งเป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำปิง ปัจจุบันมีชาวไทยภูเขาเผ่าปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยง) มีจำนวน 122 หลังคาเรือน ประชากรรวม 583 คน ด้วยวิถีชนเผ่าปกาเกอะญอ จะมีการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ทำอาชีพการเกษตร เลี้ยงสัตว์ งานหัตถกรรม และสิ่งทอ มีการดำรงชีพบนวิถีชีวิตตามแนวทางปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง โดยการปลูกพืชเพื่อบริโภคภายในครัวเรือน เช่น ปลูกข้าวเพื่อบริโภค แบ่งไว้ทำพันธุ์ และเก็บไว้ใช้ในธนาคารข้าว เป็นการออมเพื่อนำมาใช้เป็นกองทุน ในยามขาดแคลน หรือเมื่อเกิดภัยพิบัติ เหลือกินจะขายเป็นรายได้ และมีการเชื่อมโยงห่วงโซ่อาหารเพื่อความมั่นคงทางอาหาร อีกทั้งชุมชนให้ความสำคัญกับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้ำ ป่า ตามแนวพระราชดำริ จนทำให้ชุมชนได้รับการยกย่อง และได้รับรางวัลในระดับชาติให้เป็นชุมชนต้นแบบด้านอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้ำ ป่า และมีชุมชนอื่น ๆ มาศึกษาดูงานอย่างมากมาย ที่ผ่านมาชุมชนบ้านป่าตึงงาม ได้น้อมนำแนวพระราชดำริด้านบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ เพื่อนำมาวางแผนบริหารจัดการน้ำของชุมชนที่เหมาะสมตามสภาพภูมิสังคม และเป็นชุมชนที่ให้ความสำคัญกับ คน ในชุมชนได้อาศัยอยู่ร่วมกับ ป่า ได้อย่างยั่งยืน และนำมาเป็นกรอบคิดในการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน ซึ่งทำให้ชุมชนมีน้ำไปใช้เพื่อการเกษตร เพื่อเป็นแหล่งผลิตและสะสมอาหารปลอดภัย และพืชสมุนไพร ไว้บริโภคตลอดทั้งปี ซึ่งแนวพระราชดำริที่ชุมชนนำไปประยุกต์ใช้ มีดังนี้ 1) ฝายชะลอความชุ่มชื้น ฝายดักตะกอน และฝายกักเก็บน้ำ สร้างฝายระบบกรองธรรมชาติ 3 ชั้น โดยสร้างฝายชั้นที่ 1 ฝายชั้นกรองหยาบในรูปแบบฝายชะลอความชุ่มชื้น ทำหน้าที่ช่วยกรองเศษใบไม้ กิ่งไม้ ดินตะกอนต่างๆ ทำให้เกิดการทับถมของอินทรียวัตถุหน้าฝาย สร้างความอุดมสมบูรณ์ให้กับพื้นที่รอบฝาย กักเก็บความชุ่มชื้นสู่ชั้นดิน ชะลอการไหลของน้ำในฤดูน้ำหลาก ฝายชั้นที่ 2 ฝายชั้นกรองละเอียดในรูปแบบฝายประยุกต์ ทำหน้าที่กรองตะกอนหินขนาดเล็ก ทรายละเอียด ตะกอนดินละเอียด และฝายชั้นที่ 3 ฝายกักเก็บน้ำในรูปแบบฝายกึ่งถาวร (ฝายหินก่อ) ในพื้นที่ปลายน้ำ บริเวณลำห้วยที่สามารถต่อเข้าใช้ในชุมชน ทำหน้าที่เป็นโอ่งเก็บน้ำใบใหญ่จำนวนมาก เพิ่มปริมาณน้ำสำรองให้กับชุมชน 2) ทฤษฎีใหม่ขั้นที่ 1 และขั้นที่ 2 โดยที่ขั้นที่ 1 เน้นการผลิตโดยการส่งเสริมให้พึ่งพาตนเองด้วยวิธีง่าย ค่อยเป็นค่อยไปตามกำลัง ให้พอมีพอกิน และขั้นที่ 2 การรวมพลังกันเป็นกลุ่ม ร่วมแรงร่วมใจกันในการเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ข้าวพันธุ์พื้นเมือง เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจในราคาต่อหน่วยที่สูงขึ้น 3) ประยุกต์ใช้นวัตกรรมจัดการน้ำ และเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับชุมชน ได้น้อมนำกรอบคิด และหลักทรงงานของในหลวง รัชกาลที่ 9 ในเรื่องพึ่งพาตนเอง ประหยัด และเหมาะสมกับพื้นที่ คือ ทำให้ง่ายและได้ประโยชน์สูงสุด ทำได้เอง หาได้เองในท้องถิ่น ใช้เทคโนโลยีที่พอเหมาะ และเหมาะสมกับพื้นที่ โดยมีรายละเอียดดังนี้ o ปลูกต้นไคร้น้ำในบริเวณตามแนวตลิ่งของแม่น้ำป๋าม ซึ่งจะช่วยป้องกันการกัดเซาะของตลิ่ง o ระบบเกษตรน้ำหยด เทคโนโลยีปลูกพืชใช้น้ำน้อย มาใช้ในแปลงเกษตร o ระบบสูบน้ำด้วยพลังงานแสงอาทิตย์ ราคาถูก ติดตั้งง่าย ใช้ได้จริง และเหมาะสมกับสภาพพื้นที่ 4) โครงการธนาคารอาหารชุมชน พัฒนาให้เป็นธนาคารอาหารชุมชน ซึ่งจะเป็นแหล่งผลิตและสะสมอาหารที่มีกระบวนการผลิตเป็นอาหารปลอดภัย ชุมชนมีพืชเศรษฐกิจหลัก คือ ข้าว ซึ่งมีทั้งข้าวนา และข้าวไร่ ที่ปลูกแบบปล่อยตามธรรมชาติเน้นความเป็นเกษตรปลอดภัย เนื่องจากบ้านป่าตึงงามเป็นชุมชนต้นน้ำ การรักษาสิ่งแวดล้อมจึงเป็นสิ่งที่สำคัญเพราะส่งผลถึงผู้ใช้น้ำตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ ไปถึงปลายน้ำ ในแต่ละปีบ้านป่าตึงงามสามารถผลิตข้าวเปลือกรวมกันได้ประมาณ 200 ตันต่อปี โดยจะเก็บไว้บริโภค และเก็บไว้ในธนาคารข้าวของชุมชน ซึ่งจะเหลือจากการบริโภคและธนาคารข้าว ประมาณ 100 ตันต่อปี เมื่อนำไปสีเป็นข้าวสารหรือข้าวกล้อง จะเหลือประมาณ 20-30 ตัน ในปัจจุบัน “ข้าว” ที่เก็บในยุ้งฉางและธนาคารข้าวของชุมชน โดยที่โครงการธนาคารข้าว มีหลักการคือชาวบ้านทุกหลังคาเรือนจะเอาข้าวมาฝากไว้ในธนาคารข้าวซึ่งมีอยู่ 4 ยุ้งฉาง ผ่านคณะกรรมการกองทุนธนาคารข้าว ซึ่งมีวัตถุประสงค์คือขายข้าวให้กับเพื่อนบ้าน หรือพ่อค้า และสมาชิกสามารถยืมข้าวที่สะสมไว้นำไปจำหน่ายได้เอง โดยต้องนำข้าวมาคืนแก่ธนาคารข้าวพร้อมดอกผล และสมาชิกสามารถเบิกข้าวไปบริโภคได้โดยไม่มีคิดดอกผล เมื่อสมาชิกประสบปัญหาภัยพิบัติในแปลงนาข้าว อีกทั้งเมื่อยามเกิดภัยพิบัติในบ้านเมือง ชุมชนจะนำข้าวที่อยู่ในธนาคารไปช่วยเหลือชุมชนที่ประสบปัญหาภัยพิบัติด้วยเช่นกัน ซึ่งแม้จะเป็นข้าวที่ทำเกษตรแบบธรรมชาติ ไม่ได้พึ่งพาสารเคมีใดๆ และข้าวมีรสชาติอร่อย แต่ยังขายข้าวเปลือกได้ในราคาถูก กิโลกรัมละ 10 บาท เพราะมีข้าวเหลืออยู่เป็นจำนวนมาก และต้องรอเพื่อนบ้านชุมชนอื่นหรือพ่อค้าคนกลางมารับซื้อที่ชุมชน เมื่อเก็บข้าวไว้นาน ข้าวยิ่งเก่า ราคายิ่งถูกลง ดังนั้นในปี 2562 ชุมชนจึงมีแนวคิดเพื่อที่จะเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ข้าวพันธุ์พื้นเมืองในยุ้งฉางและธนาคารข้าวของชุมชน โดยการแปรรูปข้าวเป็นข้าวสารหรือข้าวกล้อง นำไปแพ็คสุญญากาศ ออกแบบบรรจุภัณฑ์ และสร้างตราสินค้า เพื่อสร้างรายได้และพัฒนาชุมชน และในปี 2564 ได้จัดตั้งกลุ่มวิสาหกิจชุมชนปาเกอญอบ้านป่าตึงงาม เพื่อเป็นตัวกลางที่จะจัดจำหน่ายออกสู่ตลาดต่อไป โดยที่ สมาชิกกลุ่มวิสาหกิจชุมชน ร่วมกับภาคีเครือข่าย ได้คัดเลือกสายพันธุ์ข้าวที่จะเพิ่มมูลค่า โดยในเบื้องต้นมีข้าว 3 สายพันธุ์ คือ - สายพันธุ์บือปอโละ เป็นข้าวพันธุ์นิยมที่มีเมล็ดโต หุงขึ้นหม้อ อร่อย มีความต้องการสูง - สายพันธุ์บือบอ เป็นข้าวพันธุ์ที่มีความนิ่ม และหนึบ - สายพันธุ์บือเนอมู เป็นข้าวพันธุ์ที่มีความหอม เมล็ดเต็ม เป็นสายพันธุ์เก่าแก่ที่ผ่านการคัดเลือกพันธุ์มาตั้งแต่บรรพบุรุษ โดยปัจจุบันทางกลุ่มวิสาหกิจฯ ได้นำข้าวสายพันธุ์บือบอ ซึ่งเป็นข้าวพันธุ์ที่มีความนิ่ม และหนึบ มาเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ ทำให้ชุมชนมีรายได้เพิ่มขึ้น คือจากเดิมชุมชนขายข้าวเปลือกได้ในราคากิโลกรัมละ 10 บาท หลังจากที่เพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์แล้ว ราคาขายผลิตภัณฑ์ข้าวป่าตึงงาม แพ็คสุญญากาศ น้ำหนัก 1 กิโลกรัมต่อถุง สามารถขายได้ในราคากิโลกรัมละประมาณ 80 บาท ซึ่งสามารถเพิ่มรายได้ให้กับชุมชนได้ อย่างไรก็ตามกลุ่มวิสาหกิจพบปัญหาเรื่องการแปรรูปข้าว เนื่องจากชุมชนได้ซื้อเครื่องสีข้าวขนาดเล็กมาเพื่อมาใช้สีข้าวในชุมชน แต่พบว่าการสีข้าวสารแบบขัดสีแล้วข้าวหักเป็นจำนวนมาก อีกทั้งข้าวที่นำมาสียังมีความชื้นสูงทำให้ข้าวสารที่สีได้ไม่มีคุณภาพ จำนวนที่สามารถแพ็คขายได้น้อยลง อีกทั้งยังมีต้นทุนเรื่องค่าไฟฟ้าที่สูงประมาณ 20-30 บาทต่อกิโลกรัม ซึ่งจากปัญหาดังกล่าว วิทยาลัยพลังงานทดแทน มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ซึ่งเป็นหน่วยงานด้านการศึกษาที่มีองค์ความรู้ด้านการอนุรักษ์พลังงานและพลังงานทดแทน มีอาจารย์และนักวิจัยที่มีประสบการณ์ในการวิจัยและทำงานร่วมกับชุมชนในเรื่องการส่งเสริมการใช้พลังงานทดแทนในงานด้านเกษตรกรรมมาอย่างต่อเนื่อง และมีประสบการณ์และองค์ความรู้ด้านโรงสีข้าวพลังงานแสงอาทิตย์พร้อมห้องอบข้าวพลังงานแสงอาทิตย์ จึงได้ให้คำปรึกษาแก่ชุมชนและลงสำรวจปัญหาในพื้นที่ จากการลงสำรวจพื้นที่และสอบถามข้อมูลพบว่า เครื่องสีข้าวที่ใช้งานอยู่มีชุดหัวขัดที่ยังไม่เหมาะกับข้าวที่มีขนาดเมล็ดโต และสีข้าวได้ปริมาณน้อย อีกทั้งยังใช้ไฟฟ้าจากสายส่งทำให้ต้นทุนในการผลิตข้าวค่อนข้างสูง หากสามารถแก้ปัญหาดังกล่าวและลดต้นทุนด้านค่าไฟฟ้าในการสีข้าวจะสามารถทำให้ชุมชนมีรายได้เพิ่มขึ้น ดังนั้นในปีงบประมาณ 2567 วิทยาลัยพลังงานทดแทนจึงมีแนวคิดที่จะจัดทำ “โครงการส่งเสริมเทคโนโลยีเครื่องสีและอบข้าวพลังงานแสงอาทิตย์ขนาดชุมชุนเพื่อลดรายจ่ายและเพิ่มรายได้แก่ชุมชนบ้านป่าตึงงาม ตำบลปิงโค้ง อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่” โดยกลุ่มเป้าหมายจะได้เรียนรู้แนวพระราชดำริ ในเรื่อง เกษตรตามแนวทฤษฎีใหม่ขั้นที่ 1 คือเน้นการผลิตโดยการส่งเสริมให้พึ่งพาตนเองด้วยวิธีง่าย ค่อยเป็นค่อยไปตามกำลัง ให้พอมีพอกิน และเกษตรตามแนวทฤษฎีใหม่ขั้นที่ 2 คือการรวมพลังกันเป็นกลุ่ม ร่วมแรงร่วมใจกันในการเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ข้าวพันธุ์พื้นเมือง เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจโดยใช้เครื่องสีข้าวพลังงานแสงอาทิตย์และเครื่องอบข้าวเพื่อไล่ความชื้นพลังงานแสงอาทิตย์สำหรับชุมชน รวมไปถึงองค์ความรู้ในการสร้างผู้ประกอบการ และสร้างตราสินค้า จัดหาช่องทางการจัดจำหน่าย และวางแผนการตลาด อย่างครบวงจร จากประสบการณ์ของคณะทำงานของวิทยาลัยพลังงานทดแทน ทำให้มั่นใจว่า จะสามารถถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีแก่เกษตรกรให้สามารถนำไปประยุกต์ใช้เพื่อเพิ่มศักยภาพของผลผลิตและลดต้นทุนการผลิตและการดำเนินงาน เกิดผลลัพธ์และการเปลี่ยนแปลงเชิงปริมาณ และคุณภาพต่อชุมชน ทั้งทางด้านพลังงาน สิ่งแวดล้อม และเศรษฐกิจ รวมทั้งนำเป็นตัวอย่างความสำเร็จขยายผลให้ชุมชนอื่นได้