รายละเอียดโครงการ

การเลี้ยงปศุสัตว์นับเป็นอีกหนึ่งธุรกิจที่สามารถสร้างรายได้และเป็นอาชีพที่มีความสำคัญของเกษตรกรไทย โดยรูปแบบการเลี้ยงปศุสัตว์ของไทย ในปัจจุบันได้พัฒนาเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมอย่างชัดเจน กล่าวคือจากระบบการเลี้ยงแบบพื้นบ้านปรับเปลี่ยนมาเป็นการเลี้ยงแบบการค้า หรือ อุตสาหกรรมมากขึ้น อันเป็นผลจากความก้าวหน้าทางวิชาการ และด้านเทคโนโลยีส่งผลให้ปศุสัตว์มีอัตราการรอดมากขึ้น หากพิจารณาโครงสร้าง การผลิตปศุสัตว์ในปัจจุบัน พบว่า การเลี้ยงปศุสัตว์ในประเทศไทยมีรูปแบบการเลี้ยงอยู่ 3 ประเภท ได้แก้ผู้เลี้ยงปศุสัตว์รายอิสระ ผู้ประกอบการปศุสัตว์แบบครบวงจร และผู้เลี้ยงปศุสัตว์พันธะสัญญากับผู้ประกอบการครบวงจรทั้งแบบรับจ้างเลี้ยง และแบบประกันราคา โดยสัดส่วนการผลิตกว่า 52.4% ยังคงเป็นการเลี้ยงปศุสัตว์ในรูปแบบของผู้เลี้ยงรายอิสระขณะที่การเลี้ยงปศุสัตว์ของผู้ประกอบการแบบครบวงจรมีสัดส่วนการผลิต 47.6% ของการผลิตทั้งหมด ทั้งนี้แม้ว่าสัดส่วนการผลิตในกลุ่มของผู้ประกอบการแบบครบวงจรจะอยู่ ในระดับต่ำกว่ากลุ่มผู้เลี้ยงอิสระ แต่ก็มีแนวโน้มปรับเพิ่มขึ้นออย่างต่อเนื่อง ผลจากการเลี้ยงปศุสัตว์ที่มีการลงทุนสูงอีกทั้งธุรกิจต้องเผชิญกับปัจจัยเสี่ยงค่อนข้างมาก โดยเฉพาะปัญหาด้านระดับราคาที่ผันผวนและปัญหาโรคระบาด ทำให้ผู้เลี้ยงปศุสัตว์อิสระบางรายต้องประสบกับภาวะขาดทุนและเลิกกิจการไปเป็นจำนวนมาก หรือในบางรายต้องปรับการเลี้ยงมาอยู่ในรูปแบบพันธะสัญญากับผู้ประกอบการครบวงจรแทน (สำนักวิจัยธุรกิจ, 2557) การเลี้ยงปศุสัตว์ที่ปลอดภัยและได้มาตรฐาน ฟาร์มจะต้องจัดให้มีระบบกำจัดหรือบำบัดของเสียที่เหมาะสมเพื่อไม่ให้เกิดผลกระทบต่อผู้อยู่อาศัยข้างเคียงหรือสิ่งแวดล้อมล้อม ประกอบด้วย 1) ขยะมูลฝอย ทำการเก็บรวบรวมขยะมูลฝอยในถังขยะที่มีฝาปิดมิดชิด และนำไปกำจัดทิ้งในบริเวณที่ทิ้งของเทศบาล สุขาภิบาลหรือองค์การบริหารราชการส่วนท้องถิ่น 2) ซากปศุสัตว์ ฟาร์มต้องมีการจัดการกับซากปศุสัตว์ให้ถูกสุขลักษณะอนามัย 3) มูลปศุสัตว์ นำไปทำปุ๋ยหรือหมักเป็นปุ๋ยโดยไม่ทิ้งหรือกองเก็บในลักษณะที่จะทำให้เกิดกลิ่นหรือก่อความรำคาญต่อผู้อยู่อาศัยข้างเคียง 4) น้ำเสีย ฟาร์มจะต้องมีระบบเก็บกักหรือบำบัดน้ำเสียให้เหมาะสมทั้งนี้ น้ำทิ้งจะต้องมีคุณภาพน้ำที่เป็นไปตามมาตรฐานคุณภาพน้ำทิ้งที่กำหนด (กรมปศุสัตว์, 2558) ปัจจุบันกิจกรรมเลี้ยงปศุสัตว์ในชุมชนโดยเฉพาะในพื้นที่ภาคเหนือทั้ง จ.เชียงใหม่ จ.เชียงรายและ จ.ลำปาง ส่วนใหญ่ทำฟาร์มปศุสัตว์ที่เป็นกิจการภาคเอกชนเป็นการจ้างเลี้ยงแต่โครงสร้างโรงเลี้ยงเป็นผุ้เลี้ยงลงทุนเอง ซึ่งจะต้องลงทุนสูงโดยการกู้ยืมจากสถาบันการเงินหรือแหล่งทุน โดยเป็นการทำฟาร์มปศุสัตว์ร่วมหุ้นกับเอกชน ที่มุ่งสู่ภาคการผลิตเนื้อปศุสัตว์เพื่อป้อนตลาดอุตสาหกรรมอาหารและการส่งออก ที่มีความแน่นอนเรื่องการตลาด แต่ปัญหาที่เกิดขึ้นคือมลภาวะจากการเลี้ยงปศุสัตว์แบบอุตสาหกรรมและแบบพื้นบ้านที่พบโดยทั่วไป คือ มีกลิ่นเหม็นรำคาญ เป็นที่สะสมเชื้อโรค หนอน แมลงวัน ยุง และเป็นแหล่งที่ก่อให้เกิดน้ำเน่าเสีย ซึ่งมีผลกระทบต่อ คน สัตว์ และทำลายสิ่งแวดล้อมในฟาร์มรวมทั้งบริเวณใกล้เคียง ปัญหาที่เกิดจากการเลี้ยงปศุสัตว์จะทวีความรุนแรงมากขึ้นในเขตที่มีการเลี้ยงปศุสัตว์อย่างหนาแน่น โดยมีปัจจัยที่ทำให้เกิดมลพิษที่สำคัญได้แก่ มูล ปัสสาวะ และน้ำล้างคอก (กรมปศุสัตว์, 2548) เกิดความขัดแย้งในระดับชุมชน เกษตรกรบางส่วนที่ประสบปัญหาจึงได้หาแนวทางในการแก้ไข้ปัญหาที่เกิดขึ้นเพื่อให้เกิดการสร้างอาชีพอย่างยังยื่น โดยอาศัยหลักทฤษฎีใหม่ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลฯ พระเจ้าอยู่หัวในรัชการลที่ 9 ตั้งแต่ปี พ.ศ.2540 เป็นต้นมา ในการประกอบอาชีพด้วยใช้หลักการอย่างพอเพียงเพื่อให้ดำรงอยู่ในวิถีเกษตรกรรมการพึ่งตนเองและกระบวนการผลิตที่ยั่งยืน โดยทำการปศุสัตว์แบบไม่มุ่งหวังผลกำไรมากนักและให้อยู่ร่วมกับชุมชนได้ (กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 2558) หากมีการน้อมนำแนวพระราชดำริเกี่ยวกับการส่งเสริมชุมชนหรือการพัฒนาชนบทที่สำคัญๆ คือ การที่ทรงมุ่งช่วยเหลือพัฒนาให้เกิดการพึ่งตนเองได้ของคนในชนบทเป็นหลัก ในการพัฒนาทั้งด้านอาชีพและส่งเสริมการเกษตร ให้เกษตรกรสามารถดำรงชีพอยู่ได้อย่างมั่นคงเป็นปึกแผ่นนั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่9 ทรงดำเนินการแนะนำสาธิตให้ประชาชนดำเนินรอยตามเบื้องพระยุคลบาท เป็นไปตามหลักการพัฒนาสังคมชุมชนอย่างแท้จริง โดยการมีส่วนร่วมของหน่วยงานในชุมชมเพื่อให้รวมเป็นองค์กรระดับชุมชนโดยการพึ่งพาอาศัยกัน “บวร” (บ้าน-วัด-โรงเรียน) กล่าวคือ ทรงมุ่งช่วยเหลือพัฒนาให้เกิดการพึ่งตนเองได้ของคนในชนบทเป็นหลัก (มูลนิธิชัยพัฒนา, มปป.) สอดคล้องกับการพัฒนาการเกษตรและเกษตรยั่งยืนในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 11 (พ.ศ.2555-2559) และมุ่งเน้นให้เกิดความมั่นคง ยั่งยืน เป็นศูนย์กลางของการเรียนรู้และเผยแพร่ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 12 (พ.ศ.2560-2564) โดยให้ความสำคัญกับระบบเกษตรกรรมและปศุสัตว์เพิ่มขึ้น การเพิ่มประสิทธิภาพการบำบัดของเสียจากฟาร์มปศุสัตว์ที่เลี้ยงในชุมชน จึงมีการกำหนดเป้าหมายพัฒนาคุณภาพมาตรฐานและความปลอดภัยของฟาร์มปศุสัตว์ โดยนำเทคโนโลยีที่เหมาะสมต่อการจัดการสิ่งแวดล้อม แต่ต้องไม่เพิ่มต้นทุนและนำของเสียเหล่านั้นกลับมาใช้ประโยชน์ให้มากที่สุด (Zero waste) ในการจัดการของเสียจากฟาร์มในระดับชุมชนนั้น ยังประสบปัญหาเรื่องต้นทุนที่สูงในการทั้งบำบัดและต้นทุนการเลี้ยง เพื่อเป็นการลดต้นทุนการจัดการของเสีย และเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพเพื่อให้เกิดการเลี้ยงได้อย่างยั่งยืนอันจะนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิต โดยอาศัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในการใช้จุลินทรีย์กลุ่มย่อยแก๊สแอมโมเนีย ซึ่งจะช่วยลดปัญหาของกลิ่นที่เหม็นรำคาญได้ภายใน 3 วัน อีกทั้งยังเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพการย่อยสลายของเสียจากปศุสัตว์ให้สมบูรณ์ ซึ่งจะทำให้เกิดการผลิตแก๊สมีเทนจากการมหมักได้ประสิทธิภาพขึ้นอย่างน้อย 30% ซึ่งได้ผ่านการวิจัยและพัฒนาที่มีองค์ความรู้ในการนำมาถ่ายทอดเทคโนโลยีที่เป็นประโยชน์ต่อชุมชน (สวทช.ภาคเหนือ, 2558) รวมทั้งเอื้ออำนวยให้เกษตรกรและชุมชนเกิดการพัฒนาอาชีพได้อย่างอิสระ “ยั่งยืน” กิจกรรมระดมสมองกลุ่มเป้าหมาย คณะผู้ดำเนินงานได้มีการลงพื้นที่ในการสำรวจสภาพ ปัญหา และความต้องการของกลุ่มเกษตรกรในการทำฟาร์มสุกร จากการดำเนินงานกิจกรรมการถ่ายทอดเทคโนโลยีด้านการบำบัดน้ำเสียและกำจัดกลิ่นจากฟาร์มสุกรด้วยการใช้จุลินทรีย์บำบัดน้ำเสียและกำจัดกลิ่น ด้วยรูปแบบการจัดการความรู้แบบมีส่วนร่วมขององค์การบริหารส่วนตำบลและชุมชน พบว่า สภาพการทำฟาร์มสุกรส่วนใหญ่ยังมีกลิ่นเหม็นและน้ำทิ้งที่ยังไม่เป็นไปตามมาตรฐานคุณภาพน้ำทิ้ง เนื่องจากขาดความรู้ความเข้าใจในการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีการจัดการของเสียจากฟาร์มสุกรและการใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสม ซึ่งปัญหากลิ่นเหม็นจากฟาร์มเป็นปัญหาที่ได้รับการร้องเรียนบ่อยครั้ง เนื่องจากเกษตรกรขาดองค์ความรู้ในการจัดการกลิ่นเหม็นอย่างถูกวิธี และทิศทางการยกระดับสู่กระบวนการเกษตรปลอดภัยตามมาตรฐานการเลี้ยงสุกร คณะผู้ดำเนินงานจึงได้จัดเวทีประชาคมขึ้นเพื่อให้เกษตรกร ผู้นำชุมชน และท้องถิ่นใกล้เคียง นำเสนอข้อมูลเพื่อหาแนวทางแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นกับเกษตรกรได้ข้อสรุปคือ 1) เกษตรกรต้องการฝึกอบรมการใช้เทคโนโลยีการจัดการของเสียของฟาร์มสุกร เช่น การยกระดับการเลี้ยงสุกรที่ปลอดภัยด้วยการประยุกต์ใช้จุลินทรีย์ที่สามารถกำจัดกลิ่นเหม็นได้ 2) เกษตรกรต้องการองค์ความรู้ที่สามารถทำได้ด้วยตัวเองและยั่งยืน 3) เกษตรกรต้องยกระดับระบบการนำของเสียมาใช้ประโยชน์อย่างสูงสุดนั่นคือนำกลับมาทำเป็นพลังงานทดแทน หลังจากการสำรวจสภาพ ปัญหา และความต้องการของกลุ่มเกษตรกรในการทำการเกษตร คณะผู้ดำเนินงานได้มีการจัดอบรมให้ความรู้แก่เกษตรกร ผู้นำชุมชน และประชาชนในชุมชนท้องถิ่นที่มีความสนใจเข้าร่วมกิจกรรม การถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นในการใช้จุลินทรีย์บำบัดน้ำเสียและกำจัดกลิ่นของกลุ่มเกษตรปลอดภัย โดยใช้เทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จากจุลินทรีย์ท้องถิ่นในการบำบัดของเสียจากฟาร์มสุกรให้ความรู้เกี่ยวกับการใช้จุลินทรีย์จากงานวิจัยเพื่อแก้ไขปัญหาท้องถิ่น สวทช. หน่วยงานราชการราชการในพื้นที่ให้จัดตั้งเป็นศูนย์เรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการเลี้ยงสุกร (ศูนย์เครือข่าย) เพื่อให้ประชาชนในชุมชนท้องถิ่นที่มีความสนใจเข้ารับการอบรมการเรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการเลี้ยงสุกรที่ปลอดภัยและยั่งยืน โดยยึดหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จากปัญหาดังกล่าวคณะผู้ดำเนินงานเล็งเห็นความจำเป็นในการที่จะจัดทำโครงการวิจัยในรูปแบบของการอบรมเชิงปฏิบัติการ เพื่อนำองค์ความรู้ต่อยอด พัฒนาหลักการของการจัดการองค์ความรู้สู่ชุมชน และเป็นแนวทางการพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้วยรูปแบบการถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นในการพัฒนาระบบเกษตรปลอดภัยด้วยการพึ่งพาเทคโนโลยีแบบมีส่วนร่วมของชุมชน เพื่อสร้างฐานความรู้ พื้นที่สาธิตในชุมชน การใช้ทรัพยากรทางการเกษตรอย่างคุ้มค่า เพื่อสร้างระบบเกษตรอย่างมั่นคงและยั่งยืน โดยการมีส่วนร่วมของเกษตรกรในเขตจังหวัดเชียงใหม่ 3 หมู่บ้านเป็นฟาร์มนำร่องและเป็นสถานที่ศึกษาดูงานของเกษตรกรในพื้นที่ต่าง ๆของจังหวัดเชียงใหม่และพื้นที่ใกล้เคียง ซึ่งมีความสอดคล้องกับ (ร่าง) ยุทธศาสตร์การวิจัยของชาติ (พ.ศ. 2560-2564) ภายใต้ยุทธศาสตร์การวิจัยเพื่อการปฏิรูประบบการวิจัยของประเทศ เพื่อการบริหารจัดการความรู้ ผลงานวิจัย นวัตกรรม สิ่งประดิษฐ์ ทรัพยากร และภูมิปัญญาของประเทศสู่การใช้ประโยชน์เชิงพาณิชย์และสาธารณะด้วยยุทธวิธีที่เข้าถึงประชาชนและประชาสังคมอย่างแพร่หลาย อันจะก่อให้เกิดการพึ่งพาตนเองตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งสอดคล้องกับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 11 และฉบับที่ 12 ที่ เพื่อเป็นการเตรียมความพร้อมด้านคน สังคม และระบบเศรษฐกิจของประเทศ ให้สามารถปรับตัวรองรับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงได้อย่างเหมาะสม โดยให้ความสำคัญกับการพัฒนาคนและสังคมไทยให้มีคุณภาพ มีโอกาสเข้าถึงทรัพยากรและได้ประโยชน์จากการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมอย่างเป็นธรรม รวมทั้งสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจด้วยฐานความรู้ เทคโนโลยี นวัตกรรม และความคิดสร้างสรรค์ บนพื้นฐานการผลิตและการบริโภคที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม