รายละเอียดโครงการ

สกุล Anoectochilus เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปีที่อยู่ในวงศ์กล้วยไม้ (Orchidaceae) ประกอบด้วยสมาชิกประมาณ 35 ชนิด (species) พบการกระจายพันธุ์ในเขตร้อนจากประเทศอินเดียผ่านเทือกเขาหิมาลัย จนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ไปยังทางตะวันออกเฉียงเหนือของเกาะควีนแลนด์ และทางตอนใต้ของหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิกโดยในประเทศไทยพบ 6 ชนิด คือ Anoectochilus burmanicus, Anoectochilus lylei, Anoectochilus roxburghii, Anoectochilus albolineatus, Anoectochilus geniculatus และ Anoectochilus reinwardtii กล้วยไม้สกุล Anoectochilus เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “กล้วยไม้อัญมณี (jewel orchid)” ซึ่งจัดเป็นกลุ่มที่มีใบสวยมีเกล็ดประกายสะท้อนแสง เนื่องจากสีของเส้นใบที่โดดเด่นคล้ายอัญมณี กล้วยไม้สกุลนี้เป็นไม้ในร่ม เจริญเติบโตดีในพื้นที่ชื้นแฉะที่มีซากผุของหินและซากทับถมของใบไม้ ในต่างประเทศมีการศึกษาเกี่ยวกับสรรพคุณทางยาของกล้วยไม้สกุล Anoectochilus โดยมีการรายงานว่า Anoectochilus roxburghii, Anoectochilus formasamus, Anoectochilus koshunensis และ Anoectochilus elwesii ใช้รักษาโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ โรคเกี่ยวกับไตและตับ ช่วยกระตุ้นการดูดซึมน้ำตาลกลูโคสในเซลล์ที่ไม่ตอบสนองต่ออินซูลิน แต่ในประเทศไทยยังไม่มีการศึกษาเกี่ยวกับกล้วยไม้สกุลนี้ จึงมีความเป็นไปได้ที่กล้วยไม้สกุลนี้ที่พบในประเทศไทย อาจมีสรรพคุณทางยาที่ใกล้เคียงกัน นกคุ้มไฟ (Anoectochilus burmanicus Rolfe) เป็นกล้วยไม้ดินขนาดเล็ก ลักษณะลำต้นทอดชูยอด ใบรูปรีแกมรูปไข่หรือรีกว้างจนเกือบกลม ขนาดของใบกว้าง 3 ซม. ยาว 5 ซม. ปลายใบแหลม สีม่วงคล้ำ มีลายร่างแหสีแดง ช่อดอกยาว 6 - 8 ซม. ช่อดอกมีลักษณะมีขนปกคลุม ดอกขนาด 1 ซม. กลีบเลี้ยงบนรูปรี กลีบเลี้ยงคู่ข้างรูปขอบขนานและเบี้ยว ปลายกลีบมน ทั้งสามกลีบสีม่วงแดง ด้านหลังมีขนปกคลุม กลีบดอกเชื่อมกันกับกลีบเลี้ยงบน กลีบปากสีเหลืองสด กลางกลีบเป็นรูปแถบและมีครีบอยู่ด้านหลัง ปลายกลีบแผ่ออกเป็นสองแฉก มีเดือยดอกรูปกรวย พบในป่าดิบเขาริมลำธาร ที่ดินเป็นดินร่วนปนทรายและมีเศษซากพืชทับถม แสงแดดรำไร เขตกระจายพันธุ์แถบประเทศพม่า ประเทศไทย และประเทศลาว โดยพบครั้งแรกในประเทศพม่า ส่วนประเทศไทยพบที่ เชียงใหม่ ตาก และเลย ออกดอกช่วงเดือนตุลาคม – พฤศจิกายน ช่วงออกดอกจะไม่ทิ้งใบ (ภาพที่ 1) การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชเป็นเทคโนโลยีที่สามารถช่วยเพิ่มการผลิตต้นพันธุ์พืชให้เพียงพอต่อความต้องการ ซึ่งช่วยลดปัญหาการลักลอบนำพืชออกมาจากแหล่งธรรมชาติ จึงเป็นแนวทางที่สำคัญอีกแนวทางหนึ่งสำหรับการขยายพันธุ์กล้วยไม้ดินนกคุ้มไฟให้ได้ปริมาณมาก อย่างไรก็ตามในขั้นตอนต่าง ๆ ของการขยายพันธุ์พืชด้วยวิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อมีขั้นตอนที่เป็นระยะวิกฤติ คือ ระยะการชักนำให้ออกราก ซึ่งจะส่งผลให้ต้นแข็งแรงและเจริญเติบโตดีหลังย้ายปลูก และระยะการย้ายปลูกและปรับสภาพต้นที่ได้จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ หากปฏิบัติไม่เหมาะสมอาจประสบปัญหาอัตราการรอดชีวิตของพืชต่ำ เนื่องจากสภาพแวดล้อมในโรงเรือนและในภาชนะเพาะเลี้ยงแตกต่างกันมาก ดังนั้นต้องอาศัยวิธีการปรับสภาพต้นที่เหมาะสมเพื่อให้ต้นพันธุ์มีอัตราการรอดชีวิตสูงขึ้น แนวทางหนึ่งถูกพัฒนาขึ้นมาเพื่อปรับสภาพต้นเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ คือ ระบบไมโครโพนิกส์ (microponic system) ซึ่งเป็นการผสมผสานระหว่างการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อและระบบไฮโดรโพนิกส์ (hydroponic system) ซึ่งสามารถลดพื้นที่เพาะเลี้ยงและการปฏิบัติดูแลพืชทำได้ง่ายไม่ยุ่งยาก โดยพืชที่เลี้ยงในระบบไมโครโพนิกส์เมื่อนำไปออกปลูกจะมีอัตราการรอดชีวิตสูงขึ้น นอกจากนี้ในการนำพืชในที่ได้จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อออกปลูกในระบบไฮโดรโพนิกส์กำลังได้รับความสนใจเพิ่มขึ้นเช่นเดียวกัน เนื่องจากพืชได้รับสารอาหารและน้ำต่อเนื่อง ทำให้มีการเจริญเติบโตดี มีความสะอาดสูงเนื่องจากไม่ใช้ดินเป็นวัสดุปลูก รวมทั้งสามารถควบคุมโรคและแมลงศัตรูได้ง่าย โครงการนี้จึงมุ่งเน้นที่จะศึกษาสภาวะที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของนกคุ้มไฟที่ได้จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเมื่อนำมาเพาะเลี้ยงต่อในระบบไมโครโพนิกส์ เพื่อเป็นการชักนำการออกรากและปรับสภาพต้นก่อนย้ายปลูก และทดสอบการรอดชีวิตหลังย้ายปลูกในระบบไฮโดรโพนิกส์ โดยคาดหวังว่าการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัยทั้งไมโครโพนิกส์และไฮโดรโพนิกส์ จะสามารถผลิตต้นพันธุ์นกคุ้มไฟที่มีประสิทธิภาพมากกว่าวิธีการแบบดั้งเดิม ซึ่งผลการศึกษาที่ได้จะเป็นแนวทางที่สามารถนำไปสู่การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตนกคุ้มไฟเชิงพาณิชย์หรือเพื่อใช้เป็นวัตถุดิบสำหรับการสกัดสารพฤกษเคมีสำคัญต่อไป