รายละเอียดโครงการ

ห้อม หรือ ฮ่อมเป็นพืชล้มลุกอยู่ในวงศ์ Acanthaceae มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Strobilanthes cusia (Nees) มีลักษณะเป็นไม้พุ่ม เจริญเติบโตได้ดีในป่าดิบชื้น พื้นที่ที่มีแสงรำไร อากาศเย็น ความชื้นสูง แต่ไม่ชื้นแฉะ (กำพล, 2544) จากการสำรวจแหล่งกระจายพันธุ์ของต้นฮ่อมในภาคเหนือทั้งที่เป็นแหล่งขึ้นเองตามธรรมชาติ และแหล่งปลูกตามชุมชน พบว่าในแหล่งขึ้นเองตามธรรมชาติเป็นป่าดิบเขาระดับต่ำ ณ ระดับความสูง 900-1,200 เมตร จากระดับน้ำทะเล ในสภาพดินร่วนจนถึงดินร่วนปนทรายและอินทรียวัตถุมากบนชั้นหน้าดิน สามารถขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด ปักชำกิ่ง และการชำราก สำหรับประเทศไทยมีแหล่งเพาะปลูกที่สำคัญได้แก่ บ้านนาตอง บ้านน้ำจ้อม บ้านน้ำก๋าย ตำบลช่อแฮ บ้านนาคูหา ตำบลสวนเขื่อน บ้านแม่ลัว ตำบลป่าแดง และบ้านห้วยม้า ตำบลห้วยม้า อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ มีพื้นที่เพาะปลูกประมาณ 100 ไร่ เดิมชาวบ้านจะเก็บลำต้นและใบฮ่อมจากป่ามาใช้ประโยชน์แต่ในปัจจุบันพื้นที่ป่าลดลงทำให้ฮ่อมที่ขึ้นในธรรมชาติเหลือน้อยลง และอาจสูญพันธุ์ในอนาคตได้ ในขณะที่การผลิตเสื้อผ้าหม้อฮ่อมเพิ่มมากขึ้น ชาวบ้านจึงขาดวัตถุดิบสำหรับย้อมผ้า จึงต้องนำเข้าฮ่อมสดจากแหล่งอื่น อาทิเช่น สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว หรือพืชชนิดอื่นแทน เช่น คราม ด้วยเหตุนี้การปลูกต้นฮ่อมยังมีข้อจำกัดในสภาพพื้นที่ปลูก จำเป็นที่ต้องปลูกในพื้นที่สูงตามภูเขาที่มีอากาศเย็นตลอดทั้งปี อีกทั้งผู้ปลูกขาดความเข้าใจต่อการพัฒนาหาแหล่งปลูกที่เหมาะสมจนทำให้การเก็บเกี่ยวผลผลิตไม่เพียงพอต่อความต้องการในอุตสาหกรรมการผลิตผ้าหม้อฮ่อม รวมถึงเสี่ยงต่อการติดโรคและแมลงรบกวน จากความต้องการผ้าหม้อฮ่อมที่มีเพิ่มมากขึ้น ในขณะที่ปริมาณต้นฮ่อมในธรรมชาติลดน้อยลง ทำให้ไม่สอดคล้องกับการค้าขายเสื้อผ้าหม้อฮ่อม โดยเฉพาะวัตถุดิบจากต้นฮ่อมที่นำมาใช้ย้อมผ้า ทำให้มีการนำครามหรือสารเคมีมาใช้ย้อมผ้าทดแทนฮ่อม ส่งผลกระทบต่อผู้สวมใส่ที่แพ้สารเคมี ส่วนน้ำย้อมที่เหลือจากการย้อมผ้าปล่อยทิ้งไปในธรรมชาติ ทำให้สภาพแวดล้อม ดิน น้ำใต้ดิน เสื่อมคุณภาพ นอกจากการนำฮ่อมมาใช้ในอุตสาหกรรมการย้อมผ้าแล้ว ฮ่อมยังมีประโยชน์ทางด้านการรักษาโรคได้อีก ได้แก่ รากและใบนำไปต้มดื่มรักษาอาการไข้หวัดใหญ่ เยื่อหุ้มไขสันหลังอักเสบจากไวรัสบี ปอดอักเสบ คางทูม และโรคที่เกี่ยวกับทางเดินหายใจเฉียบพลัน (SARS) เป็นต้น เทคโนโลยีการขยายพันธุ์พืชโดยวิธีเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เพื่อใช้ในการขยายพันธุ์ให้ได้ต้นพันธุ์ปริมาณมากในระยะเวลาอันสั้น และมีความสม่ำเสมอในการผลิตต้นพันธุ์ตามความต้องการ ซึ่งจะไม่มีข้อจำกัดในฤดูกาลการขยายพันธุ์และได้ต้นพืชที่ปลอดโรค โดยความสำเร็จในการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเพื่อให้ได้พืชต้นใหม่นั้นขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย ได้แก่ ชิ้นส่วนพืช อาหารเพาะเลี้ยง และสารควบคุมการเจริญเติบโต เป็นต้น อย่างไรก็ตามหากต้นพืชที่มีความแตกต่างกันระหว่างสกุล ชนิด และสายพันธุ์ ความสามารถในการพัฒนาเป็นพืชต้นใหม่อาจแตกต่างกัน ดังนั้นงานวิจัยครั้งนี้จึงต้องการศึกษาการขยายพันธุ์ฮ่อมด้วยวิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เพื่อช่วยให้ชุมชนมีต้นฮ่อมเพียงพอสำหรับการนำไปผลิตเป็นผ้าหม้อฮ่อม และการนำไปต่อยอดพัฒนาผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ จากฮ่อมตามความต้องการต่อไปในอนาคตได้