รายละเอียดโครงการ

ฮ่อม (Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze) เป็นพืชล้มลุกชนิดพื้นเมืองของไทยที่นิยมนำมาใช้เป็นสีย้อมผ้าธรรมชาติมาอย่างยาวนาน พบมากตามพื้นที่ชุ่มชื้นในป่าดงดิบทางภาคเหนือของประเทศไทยที่ช่วงความสูงระดับน้ำทะเลประมาณ 700-1,800 เมตร ในจังหวัดแพร่ถือว่าเป็นแหล่งฮ่อมธรรมชาติ และมีการเพาะปลูกฮ่อมในหลายพื้นที่ ได้แก่ ตำบลนาตอง น้ำจ้อม น้ำก๋าย นาคูหา แม่ลัว ห้วยม้า อำเภอเมือง ซึ่งจากองค์ประกอบที่สำคัญในฮ่อม คือ อินดิโกและอินดิรูบิน ที่จะทำให้เกิดเป็นสารคราม (indigo blue) นั้น ทำให้มีการนำส่วนของใบและยอดฮ่อมสดมาเป็นวัตถุดิบในการย้อมผ้าเป็นส่วนใหญ่ โดยปัจจุบันใบฮ่อมสดมีราคาขายกิโลกรัมละ 10 - 20 บาท เมื่อนำมาหมักเป็นเนื้อฮ่อมโดยทำตามขั้นตอนการทำเนื้อฮ่อม หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า ฮ่อมเปียก เมื่อใช้ใบฮ่อมสด 5 กิโลกรัม จะสามารถหมักได้เนื้อฮ่อมได้ปริมาณ 1 กิโลกรัม และขายเนื้อฮ่อมได้กิโลกรัมละ 200 บาท ซึ่งจะเห็นได้ว่าต้องใช้ใบฮ่อมในปริมาณที่มากเพื่อให้ได้เนื้อสีมาย้อมผ้า อีกทั้งปัจจุบันต้นฮ่อมที่นำมาใช้ย้อมสีที่มีในธรรมชาติ และที่มีการเพาะปลูกก็มีปริมาณน้อยลงด้วย อย่างไรก็ตามนอกเหนือจากการนำมาเป็นวัตถุดิบในการย้อมสีหม้อฮ่อมแล้ว ได้มีการรายงานของพืชที่อยู่ในกลุ่ม Strobilanthes จากต่างประเทศว่าใบของพืชกลุ่มนี้มีคุณสมบัติในการต้านเชื้อจุลินทรีย์บางชนิดได้ มีสารต้านอนุมูลอิสระ มีสารสำคัญที่ช่วยยับยั้งอาการภูมิแพ้และเพิ่มความแข็งแรงของเส้นเลือดฝอย ช่วยขับสารพิษในร่างกาย และลดความเสี่ยงจากการเกิดโรคมะเร็งอีกด้วย และพืชที่จัดอยู่ในกลุ่มนี้มีสารสำคัญอยู่หลายชนิด เช่น สารอินดิรูบิน (Indirubin) อินดิโก (Indigo) อินดิกอยด์ (Indigoid) และแอลคาลอยด์ (Alkaloids) เป็นต้น ที่ส่งผลให้พืชตระกูลฮ่อมมีฤทธิ์ทางชีวภาพที่หลากหลาย ทั้งนี้คุณสมบัติทางชีวภาพและปริมาณสารสำคัญที่อยู่ในฮ่อมนั้นจะขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ของฮ่อม พื้นที่ปลูก และปัจจัยทางสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ดังนั้นจึงเป็นแนวคิดของโครงการวิจัยนี้ที่ต้องการศึกษาคุณสมบัติทางชีวภาพ และองค์ประกอบทางเคมีที่สำคัญของฮ่อมในจังหวัดแพร่ เพื่อเป็นข้อมูลในการนำฮ่อมไปประยุกต์ใช้ในงานด้านอื่น ๆ เช่น การประยุกต์ใช้ในเครื่องสำอางหรือทางการแพทย์เพื่อเป็นการเพิ่มมูลค่าของฮ่อมในจังหวัดแพร่ได้ ซึ่งจะนำไปสู่การสร้างความตระหนักและให้ประชาชนในจังหวัดแพร่เล็งเห็นถึงคุณประโยชน์ของฮ่อมมากขึ้น เพื่อนำไปสู่การอนุรักษ์พืชท้องถิ่นและการนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างคุ้มค่าและยั่งยืนต่อไป