รายละเอียดโครงการ

จากการที่ทางโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชฯ (อพ.สธ.) มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ได้ตระหนักถึงความสำคัญของการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์กล้วยไม้ไทย จึงมีการสำรวจและจัดทำข้อมูลพื้นฐานกล้วยไม้ไทยพันธุ์แท้พระราชทาน ในโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชฯ ตรวจสอบสถานภาพข้อมูลทางพฤกษศาสตร์ของกล้วยไม้ พบว่า กล้วยไม้ไทยพันธุ์แท้หลายชนิดที่อยู่ในสถานะหายาก พบเฉพาะถิ่น และใกล้สูญพันธุ์ โดยที่กล้วยไม้หายากบางชนิดเป็นพืชสมุนไพรที่สร้างคุณประโยชน์ทางการแพทย์ ซึ่งกล้วยไม้สมุนไพรที่สนใจศึกษา คือ กล้วยไม้ดินนกคุ้มไฟ หรือนกคุ้มไฟ (Anoectochilus burmanicus) เป็นกล้วยไม้เฉพาะถิ่น พบในภาคเหนือของประเทศไทย เป็นกล้วยไม้ดินหายากที่จัดอยู่ในกลุ่มกล้วยไม้อัญมณี (jewel orchids) ซึ่งมีใบสวยงาม เป็นกล้วยไม้ดิน 1 ใน 6 ชนิด ที่พบในประเทศไทย ปัจจุบันนกคุ้มไฟในสภาพธรรมชาติของประเทศไทยมีปริมาณลดลงอย่างรวดเร็ว เนื่องจากการบุกรุกป่าเพื่อทำพื้นที่การเกษตร สภาพป่าที่เปลี่ยนแปลงทำให้ปริมาณกล้วยไม้ดินนกคุ้มไฟค่อย ๆ ลดลงอย่างต่อเนื่อง และเมื่อพิจารณาถึงความต้องการใช้พืชสมุนไพรที่มีศักยภาพในปัจจุบันที่มีแนวโน้มเพิ่มมากขึ้นในทุก ๆ ปี ส่งผลให้มีการเก็บพืชสมุนไพรจากป่าในปริมาณเพิ่มมากขึ้น ดังนั้นจึงส่งผลกระทบต่อการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชในแหล่งธรรมชาติและเสี่ยงที่จะสูญพันธุ์ เป็นที่ทราบกันดีว่าการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชเป็นเทคโนโลยีที่สามารถช่วยเพิ่มการผลิตต้นพันธุ์พืชให้เพียงพอต่อความต้องการ ซึ่งช่วยลดปัญหาการลักลอบนำพืชออกมาจากแหล่งธรรมชาติ ดังนั้นการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชจึงเป็นแนวทางที่สำคัญอีกแนวทางหนึ่งสำหรับการขยายพันธุ์กล้วยไม้ดินนกคุ้มไฟให้ได้ปริมาณมาก เพื่อการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์ต่าง ๆ โดยมีแนวทางหนึ่งที่น่าสนใจในการขยายพันธุ์นกคุ้มไฟด้วยวิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ นั่นก็คือ การกระตุ้นให้เกิดการสร้างเหง้า (rhizome) ซึ่งเหง้าเป็นลำต้นสะสมอาหารหรือหัวประเภทหนึ่ง จากการเหง้ามีอาหารสะสมอยู่ทำให้เป็นแหล่งต้นพันธุ์ที่แข็งแรง จึงส่งผลต่อการรอดชีวิตและการเจริญเติบโตของพืชเมื่อนำไปออกปลูก นอกจากนี้เหง้ายังเป็นแหล่งของสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพที่สำคัญของของพืชสมุนไพรหลายชนิด มีรายงานวิจัยในกล้วยไม้กลุ่มเดียวกับนกคุ้มไฟ เช่น ว่านไหมนา (Anoectochilus roxburghii) เกี่ยวกับการเพาะเลี้ยงเหง้าเพื่อใช้เป็นแหล่งเนื้อเยื่อสำหรับการผลิตสารสำคัญ ในการกระตุ้นให้พืชสร้างลำต้นสะสมอาหารในสภาพปลอดเชื้อมีการศึกษาปัจจัยต่าง ๆ เช่น สารควบคุมการเจริญเติบโต สารชะลอการเจริญเติบโต น้ำตาล สภาวะแวดล้อมของการเพาะเลี้ยง และสภาวะเครียดทางกายภาพ เป็นต้น งานวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัจจัยต่าง ๆ ที่เกี่ยวของกับการกระตุ้นการสร้างเหง้าของนกคุ้มไฟในสภาพปลอดเชื้อ โดยมีปัจจัยที่ศึกษา ได้แก่ ความเข้มข้นของน้ำตาล สภาพแสง และสภาวะเครียดทางกายภาพ ซึ่งผลการศึกษาที่ได้จะทำให้ทราบแนวทางในการพัฒนาวิธีการผลิตเหง้านกคุ้มไฟเพื่อเป็นต้นพันธุ์ที่มีคุณภาพ และเป็นแหล่งเนื้อเยื่อเพื่อการผลิตสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพที่สำคัญต่อไป