รายละเอียดโครงการ

กบ เป็นสัตว์เศรษฐกิจที่สำคัญอีกชนิดหนึ่งที่คนไทยนำมาบริโภคเป็นอาหาร เนื่องจากมีคุณค่าทางอาหารสูงและมีรสชาติอร่อย ปัจจุบันความต้องการในการบริโภคกบมีเพิ่มมากขึ้นทั้งในและต่างประเทศ (ภาณุวัฒน์, 2546; พงศ์พัฒน์, 2540) อย่างไรก็ตามผลผลิตกบทั้งจากธรรมชาติและจากฟาร์มเพาะเลี้ยงไม่เพียงพอต่อความต้องการของตลาด รวมทั้งประชากรกบในธรรมชาติลดลงอย่างรวดเร็วโดยเฉพาะในภาคเหนือของประเทศไทยที่มีการขยายพื้นที่อยู่อาศัยและบุกรุกพื้นที่ป่ามากขึ้น ทั้งนี้กบเป็นสัตว์ที่เลี้ยงง่าย ใช้ระยะเวลาในการเลี้ยงสั้น คือประมาณ 3–4 เดือน/รุ่น จะได้ผลผลิตประมาณ 4–6 ตัว/กก. และจำหน่ายได้ราคาดี (80–120 บาท/กก.) สามารถให้ความคุ้มทุนทางธุรกิจได้อย่างรวดเร็ว จึงทำให้ปัจจุบันมีผู้สนใจในอาชีพเลี้ยงกบเป็นจำนวนมาก โดยกบที่มีการเพาะเลี้ยงกันมากที่สุด คือ กบนา (Hoplobatrachus rugulosus) แม้จะมีการทำฟาร์มเลี้ยงกบในเชิงพาณิชย์เพิ่มมากขึ้น แต่พบว่าผู้เลี้ยงยังประสบปัญหาด้านการอนุบาลลูกอ๊อดที่มีการพัฒนารูปร่าง (Metamorphosis) จากไข่ที่ได้รับการผสมกับน้ำเชื้อจนกระทั่งเป็นตัวสำเร็จจะใช้ระยะเวลาค่อนข้างนาน คือ 40–50 วัน อีกทั้งการเลี้ยงกบโดยเฉพาะในภาคเหนือของประเทศไทย ในฤดูหนาวจะมีอุณหภูมิค่อนข้างต่ำ (14-22 องศาเซลเซียส) จึงไม่เหมาะสมต่อการเลี้ยงกบเชิงพาณิชย์และส่งผลให้อุตสาหกรรมการเลี้ยงกบหยุดชะงัก อย่างไรก็ตามปัจจุบันมีเกษตรกรบางพื้นที่ได้ทำการสร้างโรงเรือนคลุมพลาสติก ซึ่งมีคุณสมบัติในการควบคุมอุณหภูมิได้ จึงทำให้แก้ปัญหาการเพาะเลี้ยงกบในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ได้ระดับหนึ่ง แต่ก็ยังประสบปัญหาลูกพันธุ์กบมีอัตรารอดตายต่ำ ไม่แข็งแรง โตช้า และไม่ทนต่อโรคและพยาธิ จึงทำให้ผู้เลี้ยงกบมักจะนำยาปฏิชีวนะและสารเคมีมาใช้ในการป้องกันรักษาโรค ซึ่งอาจทำให้เชื้อโรคดื้อยา เกิดการตกค้างของสารเคมีในน้ำและในเนื้อกบ ทำให้ไม่เป็นที่ต้องการของผู้บริโภค จึงเกิดแนวคิดในการลดการใช้ยาปฏิชีวนะและสารเคมี เพื่อตอบสนองความต้องการทั้งตลาดต่างประเทศและในประเทศ โดยเฉพาะผู้บริโภคที่เน้นความปลอดภัยเป็นหลัก ในระยะวัยอ่อนของทั้งสัตว์บก สัตว์ปีก และสัตว์น้ำนั้นต้องการไอโอดีนในปริมาณที่เหมาะสม เพื่อสร้างไทรอยด์ฮอร์โมน ซึ่งกระตุ้นการพัฒนาของอวัยวะต่าง ๆ การเจริญเติบโต และการทำงานต่าง ๆ ของเนื้อเยื่อให้ทำงานเป็นปกติ โดยไทรอยด์ฮอร์โมน เป็นปัจจัยสำคัญในการควบคุมเมตามอโฟซีสของสัตว์ครึ่งบกบกครึ่งน้ำมากกว่าปัจจัยอุณหภูมิ คุณภาพน้ำ คุณลักษณะและคุณภาพอาหาร และฮอร์โมน Thyroxine จะเป็นตัวชักนำให้เกิดการหดของหางลูกกบวัยอ่อน ซึ่งต้องใช้ไอโอดีนเป็นสารตั้งต้น นอกจากไอโอดีนแล้วยังมีฮอร์โมน Tyrosine ที่มีบทบาทเกี่ยวข้องกับการใช้ประโยชน์ได้จากอาหาร และการเจริญของกระดูกในสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ เป็นต้น (Etkin, 1932; Guttler, 2002) แต่อย่างไรก็ตามแร่ธาตุไอโอดีน (KIO3) ที่เป็นแร่ธาตุบริสุทธิ์มีราคาแพง (50 กรัม ราคา 250 บาท) อีกทั้งในเขตภาคเหนือก็ไม่สามารถหาไอโอดีนที่มีในธรรมชาติ เช่น สาหร่ายทะเลหรือสัตว์น้ำทะเลมาทดแทนได้อย่างเพียงพอและต่อเนื่อง ดังนั้นเกลือไอโอดีนก็เป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่นำมาทดแทนแร่ธาตุไอโอดีนเพื่อเสริมการพัฒนาของลูกกบวัยอ่อนได้ การหาแนวทางการเพาะเลี้ยงกบโดยเน้นหลักการเลี้ยงแบบอินทรีย์เพื่อเป็นอาหารปลอดภัยจึงเกิดขึ้น โดย จงกล (2557) กล่าวว่าองค์กรระดับสากลที่มีมาตรฐานการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำอินทรีย์ชัดเจน คือ สหพันธ์เกษตรอินทรีย์นานาชาติ (International Federation of Organic Agriculture Movements, IFOAM) ซึ่งเป็นมาตรฐานขั้นต่ำ (IFOAM Basic Standards, IBS) หน่วยรับรอง (Certification Body, CB) มาตรฐาน IFOAM ที่ใช้ในปัจจุบัน คือ Version 2005 ซึ่งวัตถุประสงค์ในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำอินทรีย์ คือเพื่อให้ได้ผลิตผลหรือผลิตภัณฑ์จากกระบวนการที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ปลอดภัยต่อผู้ผลิตและผู้บริโภค โดยมีหลักการการผลิตแบบเกษตรผสมผสาน รักษาความหลากหลายทางชีวภาพ หมุนเวียนการใช้ทรัพยากรภายในฟาร์มให้เกิดประโยชน์สูงสุด จึงเป็นเหตุผลที่ทำให้ต้องมีการค้นหาวิธีการเลี้ยงกบในเขตพื้นที่ภาคเหนือตอนบนและพื้นที่บนภูเขาสูง (เทพพิทักษ์ และอภินันท์, 2561) เพื่อเพิ่มผลิตกบให้เพียงพอ มีคุณภาพและปลอดภัย สนองความต้องการอาหารของเมืองท่องเที่ยวตามนโยบายของรัฐบาลที่ส่งเสริมแนวทางการผลิตอุตสาหกรรมอาหารภายใต้โครงการ Northern Food Valley (เกรียงศักดิ์ และคณะ, 2561) แต่สิ่งที่ขาดไม่ได้และเป็นปัจจัยที่สำคัญสำหรับการเลี้ยงกบ คือ อาหารที่ดีมีคุณภาพ มีคุณค่าทางโภชนาการครบถ้วนและราคาถูก ซึ่งปัจจุบันเกษตรกรผู้เลี้ยงกบมักประสบปัญหาต้นทุนค่าอาหารสำเร็จรูปที่มีราคาค่อนข้างแพง (30-40 บาทต่อกิโลกรัม) คิดเป็น 40-60 เปอร์เซ็นต์ของต้นทุนในการเลี้ยง นอกจากนี้ ปลาป่น ซึ่งถือว่าเป็นแหล่งโปรตีนหลักในอาหารกบ เนื่องจากมีระดับโปรตีนสูง ย่อยง่าย เป็นแหล่งสารดึงดูดการกินอาหารและไม่มีสารต้านโภชนาการ อีกทั้งปลาป่นยังมีกรดอะมิโนจำเป็นที่สมดุลกับความต้องการของสัตว์น้ำ โดยเฉพาะเมทไทโอนีน และไลซีนสูง (พันทิพา, 2547) อย่างไรก็ตามปลาป่นมีราคาแพง (50-60 บาทต่อกิโลกรัม) และมีแนวโน้มที่สูงขึ้นเรื่อย ๆ สวนทางกับปริมาณการจับปลาในทะเลที่เป็นวัตถุดิบในการผลิตปลาป่นที่ลดลง ทำให้มีความพยายามอย่างต่อเนื่องในการลดปริมาณปลาป่นในสูตรอาหารสัตว์น้ำและสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ รวมถึงสัตว์บก และสัตว์ปีกด้วย ซึ่งหนอนแมลงวันลายก็เป็นแหล่งโปรตีน (40-45 เปอร์เซ็นต์โปรตีน) ทางเลือกหนึ่งที่สามรถนำมาทดแทนโปรตีนจากปลาป่นได้ โดยจากการศึกษาพบว่าหนอนมีคุณค่าทางโภชนาการที่มีบทบาทสำคัญต่อการเจริญเติบโตและการพัฒนาอวัยวะต่าง ๆ ของกบได้ เพื่อให้เกษตรกรและผู้สนใจสามารถลดต้นทุนค่าอาหาร สามารถเพิ่มผลผลิตได้ และยังเป็นการเลี้ยงกบในระบบอินทรีย์ ดังนั้น ผู้รับผิดชอบโครงการนำองค์ความรู้จากการศึกษาวิจัย เรื่อง นวัตกรรมการเพาะเลี้ยงกบต้นทุนต่ำ เพื่อพัฒนาศักยภาพการผลิตของกลุ่มชุมชนประมงท้องถิ่นตำบลชมภู อำเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม่ และคู่มือประมงอินทรีย์ แม่โจ้ มาถ่ายทอดให้กับกลุ่มเกษตรกร นักศึกษาและผู้ที่สนใจ ซึ่งถือได้ว่าเป็นนวัตกรรมการเพาะเลี้ยงกบต้นทุนต่ำและจะเป็นประโยชน์ต่อการนำไปใช้กับเกษตรกร และนอกจากนี้ยังสามารถพัฒนาศักยภาพการผลิตของผู้ประกอบการเลี้ยงกบสู่มาตรฐานการเลี้ยงในระบบอินทรีย์ได้อย่างยั่งยืนตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ในแนวพระราชดำริของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ฯ ต่อไป