รายละเอียดโครงการ

"ความเจริญของประเทศ ต้องอาศัยความเจริญของภาคเกษตรเป็นสำคัญ" พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ชี้ให้เห็นชัดเจนถึงถึงความสำคัญของภาคเกษตรที่มีต่อประเทศชาติและประชาชนชาวไทย เกษตรกรรมเป็นอาชีพพื้นฐานของคนในสังคมไทยทุกยุคทุกสมัย ซึ่งแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเกี่ยวกับการพัฒนาประสิทธิภาพการผลิตทางการเกษตรที่สำคัญ คือ การเน้นในเรื่องของการค้นคว้า ทดลอง และวิจัยหาพันธุ์พืชต่าง ๆ รวมทั้งการค้นคว้าเกี่ยวกับความต้องการของตลาด ส่วนการค้นคว้าวิจัยหลังการผลิตคือ การดูเรื่องความสอดคล้องของตลาด เรื่องคุณภาพของผลผลิต หรือทำอย่างไรจึงจะให้เกษตรกรได้มีความรู้เบื้องต้นในด้านการบัญชี ที่พอจะทำธุรกิจแบบพึ่งตนเองได้ สำหรับในเรื่องนี้ทรงเห็นว่า การรวมกลุ่มกันของเกษตรกรเป็นปัจจัยสำคัญประการหนึ่งที่จะช่วยได้เป็นอย่างดี ในเรื่องของการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตนั้น ทรงให้ความสำคัญกับการพัฒนาเรื่องคุณภาพชีวิตของเกษตรกรในระยะยาว พระราชประสงค์ของพระองค์ที่จะให้เกษตรกรได้มีความเจริญก้าวหน้าอย่างค่อยเป็นค่อยไป และมีสภาพชีวิตที่มีความสุข แต่สิ่งที่พระองค์พระราชประสงค์เป็นประการแรก คือ การทำให้เกษตรกรสามารถพึ่งตนเองและหาเลี้ยงชีพได้ ใช้ชีวิตได้อย่างพอเพียง ตามแนวพระราชดำริ “เศรษฐกิจพอเพียง” พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระบรมราโชวาทเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง มีใจความว่า “ในการพัฒนาประเทศนั้นจำเป็นต้องทำตามลำดับขั้น เริ่มด้วยการสร้างพื้นฐาน คือความมีกินมีใช้ของประชาชนก่อน ด้วยวิธีการที่ประหยัด ระมัดระวัง แต่ถูกต้องตามหลักวิชา เมื่อพื้นฐานเกิดความมั่นคงพอควรแล้วจึงค่อยเสริมสร้างความสามัคคีให้สูงขึ้นตามลำดับต่อไป การถือหลักที่จะส่งเสริมความเจริญให้ค่อยเป็นค่อยไปตามลำดับด้วยความรอบคอบระมัดระวังและประหยัดนั้น ก็เพื่อป้องกันความผิดพลาด ล้มเหลว และเพื่อให้บรรลุผลสำเร็จได้แน่นอนบริบูรณ์” (พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เมื่อวันที่ 19 กรกฎาคม 2517) และเพื่อให้การพัฒนาประเทศเป็นไปอย่างยั่งยืน แนวทางเศรษฐกิจพอเพียงเป็นแนวทางการพัฒนาในระยะยาว จึงต้องตระหนักถึงกระบวนการพัฒนา เนื่องจากกระบวนการพัฒนาเป็นกระบวนการที่ต่อเนื่อง การพัฒนาจึงจำเป็นต้องให้ความสำคัญกับลำดับ/ขั้นตอน และความเชื่อมโยง เพราะฉะนั้นวงจรการพัฒนาจึงประกอบด้วยขั้นสร้างการรับรู้ ขั้นสร้างความสนใจ ขั้นประเมินค่าหรือประเมินผล ขั้นทารทลอง และขั้นยอมรับ เช่นเดียวกับการพัฒนาประเทศซึ่งจำเป็นต้องทำตามลำดับขั้นตอน ต้องสร้างความพอมีพอกินพอใช้ของประชาชนส่วนใหญ่เสียก่อน เมื่อได้พื้นฐานที่มั่นคงพร้อมพอสมควรและปฏิบัติได้แล้วจึงค่อยเสริมความเจริญและฐานทางเศรษฐกิจให้สูงขึ้นไปตามลำดับ จะก่อให้เกิดความยั่งยืน และจะนำไปสู่ความเข้มแข็งของครอบครัว ชุมชน และสังคม สุดท้ายเศรษฐกิจดีสังคมไม่มีปัญหาการพัฒนาก็จะยั่งยืน ปัจจุบันมีการกล่าวถึง “เกษตรปลอดภัย” กันมากมาย อาจเป็นเพราะประชากรโลกมีรายได้มากขึ้น ทำให้มีประเทศที่ประชากรมีรายได้ปานกลางมาก เลยเกิดการรักตัวกลัวตายมาก จึงมองไปที่อาหารปลอดภัย (Food Safety) การขยายตัวของภาคการผลิตเกษตรปลอดภัยและเกษตรอินทรีย์ ที่เกิดขึ้นจากพฤติกรรมการบริโภคและทัศนคติที่เปลี่ยนไป ปัจจุบันผู้บริโภคได้ให้ความสาคัญกับกระบวนการผลิตว่าจะต้องไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม รวมถึงต้องลดการใช้สารเคมีและยาฆ่าแมลง ผลผลิตที่ผู้บริโภคเลือกซื้อจะต้องได้คุณภาพและมีความปลอดภัยสูง เนื่องจากผู้บริโภคมีความใส่ใจในสุขภาพประเด็นสารพิษตกค้างในอาหาร ระบบการผลิตที่เรียกว่า “เกษตรปลอดภัย” ความหมายของ “เกษตรปลอดภัย” คือระบบการเกษตรที่จะให้ผลิตผลที่ปลอดภัยจากสารพิษ หรือปลอดภัยจากการปนเปื้อนของสารและโลหะที่จะมีผลต่อผู้บริโภค นอกจากนั้นระบบการผลิตนั้นจะต้องปลอดภัยกับสิ่งแวดล้อม และเกษตรกรผู้ผลิตด้วย ได้แก่ “เกษตรธรรมชาติ” ที่เคยเฟื่องฟูในอดีต คือการเกษตรที่ใช้ปัจจัยที่มีอยู่ในธรรมชาติ เลี้ยงและดูแลผลิตผลในไร่นา โดยไม่มีสารสังเคราะห์ใด ๆ มาใช้เลย ปัจจุบันจะเหลือมากน้อยเพียงใดยากที่จะประเมินได้ “เกษตรอินทรีย์” คือระบบเกษตรทางเลือกระบบหนึ่งที่มองถึงอาหารหรือผลิตผลที่ปลอดภัย และในขบวนการผลิตจะต้องมีผลกระทบต่อเกษตรกรและสิ่งแวดล้อม ข้อกำหนดที่สำคัญของเกษตรอินทรีย์ คือห้ามใช้สารเคมีและสารสังเคราะห์ทุกชนิดในการผลิต และพื้นที่เกษตรอินทรีย์ จะต้องปลอดจากการปนเปื้อนของดิน น้ำ และอากาศ จากรายละเอียดดังกล่าวหลายคนยังอาจสับสน ในเรื่องของการห้ามใช้สารเคมี และสารสังเคราะห์ ยกเว้นสารอินทรีย์เท่านั้น ต้องปลอดจากการปนเปื้อนทางดิน น้ำ อากาศ คือในดินที่มีการใช้สารเคมีมานานจนในดินมีการสะสมมาก การปรับเปลี่ยนเป็นระบบเกษตรอินทรีย์จึงมีระยะการเปลี่ยนแปลง (Transition period) ซึ่งจะช้าหรือเร็วขึ้นอยู่กับสารตกค้าง และชนิดพืช อาจเป็น 1 ปี หรือยาวถึง 5 ปีก็ได้ การปนเปื้อนทางน้ำ หมายถึง น้ำที่ใช้ในการผลิตพืชจะต้องปราศจากการปนเปื้อนจากสารเคมีทุกชนิด เช่นน้ำที่หลากจากนาที่มีการใช้ปุ๋ยและสารเคมีผ่านแปลงเกษตรอินทรีย์ ก็จะทำให้นาเกษตรอินทรีย์ไม่ผ่านการรับรอง การปนเปื้อนทางอากาศ แปลงเกษตรอินทรีย์ที่ทำอยู่ติดถนนไอเสียจากรถยนต์ที่มีโลหะหนัก ก็อาจก่อให้เกิดการปนเปื้อนทางอากาศในระบบการผลิต พื้นที่เกษตรอินทรีย์นั้นก็ไม่ผ่านการรับรอง จากรายละเอียดดังกล่าว กล่าวได้ว่าการทำการเกษตรอินทรีย์เป็นเรื่องค่อนข้างยุ่งยาก จะต้องมีการกำหนดโซน (Zoning) ที่ชัดเจนและทำเป็นกลุ่มจึงจะสำเร็จและยั่งยืน การที่นายกรัฐมนตรี ผู้บริหารที่เกี่ยวข้องทั้งกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ในฐานะผู้ผลิต กระทรวงพาณิชย์ในฐานะผู้ค้า จะต้องคำนึงถึงการกำหนด “เกษตรอินทรีย์” ขึ้นเป็นวาระแห่งชาตินั้นจะมีความเป็นไปได้หรือเหมาะสมต่อการพัฒนาเศรษฐกิจของชาติหรือไม่ ปัจจุบันกระแสการดำเนินการตามผู้นำกำลังระบาดในยุทธศาสตร์ประเทศ ยุทธศาสตร์กลุ่มจังหวัด ยุทธศาสตร์จังหวัด ใครไม่มีแผนเกษตรอินทรีย์ จะมีปัญหาด้านการจัดการปนเปื้อน เกษตรอินทรีย์แม้จะดีแต่ข้อเท็จจริงการผลิตทั้งประเทศหรือผลิตเป็นส่วนใหญ่เพื่อนำรายได้เข้าประเทศเป็นเรื่องที่เป็นไปได้ยาก ยังไม่สายที่จะปรับยุทธศาสตร์การผลิตพืชหรือการเกษตรปลอดภัย เป็นเกษตรดีที่เหมาะสม ระบบเกษตรปลอดภัย อีกระบบหนึ่งที่กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้พัฒนาและส่งเสริมให้เป็นระบบมาตรฐานของชาติ โดยคำนึงถึงความปลอดภัยของบุคคลที่เกี่ยวข้อง ทั้งเกษตรกร ผู้ผลิต ผู้บริโภค รวมถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม โดยคำนึงถึงความเป็นไปได้ และการยอมรับของผู้เกี่ยวข้อง ระบบนี้คือ “ระบบเกษตรดีที่เหมาะสม” ระบบนี้สามารถผลิตได้ทั้งพืช ปศุสัตว์ และประมง ส้มจี๊ด หรือที่นิยมเรียกกันทั่วไปว่า ส้มมะปี๊ด เป็นพรรณไม้ในกลุ่มเดียวกับมะนาว ส้มโอ ส้มเขียวหวาน แต่ส้มจี๊ดมีทรงต้นสวยงาม จึงมักนิยมปลูกเป็นไม้ประดับหรือไม้กระถางประดับ อีกทั้งยังให้ผลดกตลอดปี ผลแก่มีรสเปรี้ยวจัดใช้รับประทานแทนมะนาวได้ ลักษณะทั่วไปของส้มจี๊ด คือ เป็นไม้พุ่มขนาดกลาง สูง 1.5-3 เมตร แตกแขนงเป็นพุ่มแน่น ใบรูปไข่กว้าง 2-4 เซนติเมตร ยาว 4-7 เซนติเมตร ผิวใบเป็นมัน ดอกสีขาว กลิ่นหอมแรง ออกเป็นช่อสั้นตามซอกใบและปลายกิ่ง ผลค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-3 เซนติเมตร ผิวบางสีเขียว กลิ่นหอม เมื่อสุกเปลี่ยนเป็นสีส้ม เนื้อมีรสเปรี้ยวจัด มีเมล็ด 1-3 เมล็ด ถึงแม้ส้มจี๊ดจะมีผลขนาดเล็ก แต่ว่าผลส้มจี๊ดสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้เกือบทั้งผล ตั้งแต่เปลือก น้ำคั้น จนถึงกากส้มล้วนมีคุณค่าทางโภชนาการ และสามารถแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ ได้มากมาย สำหรับคุณค่าทางโภชนาการของส้มจี๊ดนั้น พบว่า ในส่วนของเปลือกและกากส้มจี๊ดอุดมไปด้วยเส้นใยอาหาร โดยมีปริมาณใยอาหารรวมร้อยละ 84.25 ซึ่งแบ่งเป็นใยอาหารที่ไม่ละลายน้ำร้อยละ 48.49 และใยอาหารที่ละลายน้ำร้อยละ 35.76 ใยอาหารเหล่านี้ถึงแม้ว่าจะไม่ใช่สารอาหารแต่ก็มีบทบาทสำคัญในร่างกาย โดยใยอาหารที่ไม่ละลายน้ำทำให้เกิดการเคลื่อนไหวของลำไส้ เพิ่มปริมาณอุจจาระ เป็นกากอาหารช่วยให้ลำไส้ทำงานเป็นปกติ และช่วยให้ลำไส้มีการเคลื่อนตัวเพื่อขับกากอาหารและสารพิษที่ร่างกายไม่ต้องการ จึงช่วยลดอัตราเสี่ยงต่อการเป็นโรคมะเร็งลำไส้ ส่วนใยอาหารที่ละลายน้ำนั้น สามารถรวมตัวกับน้ำในปริมาณมากและเพิ่มความหนืดให้กับอาหาร เมื่ออยู่ในกระเพาะอาหารจึงช่วยทำให้รู้สึกอิ่มได้นาน เมื่อเคลื่อนตัวไปอยู่ในลำไส้เล็ก ใยอาหารซึ่งมีความหนืดจึงช่วยเคลือบผนังลำไส้ให้หนาขึ้น ทำให้การดูดซึมอาหารที่มีประจุช้าลง เช่น การดูดซึมน้ำตาล ส่งผลให้น้ำตาลในเลือดไม่สูงแบบเฉียบพลัน และยังช่วยลดระดับโคเลสเตอรอลและขจัดพิษโลหะบางชนิดได้ นอกจากในส่วนของเปลือกและกากแล้ว น้ำส้มจี๊ดซึ่งมีรสเปรี้ยวยังมีปริมาณวิตามินซีสูงถึงร้อยละ 32.16 ซึ่งเมื่อเทียบกับปริมาณวิตามินซีในมะนาว พบว่า น้ำส้มจี๊ดมีปริมาณวิตามินซีสูงกว่าน้ำมะนาวประมาณร้อยละ 10 และยังมีกรดอินทรีย์หลายชนิดเป็นองค์ประกอบอยู่ นอกจากคุณค่าทางโภชนาการแล้ว ส้มจี๊ดยังมีสรรพคุณทางยาอีกด้วย โดยน้ำคั้นส้มจี๊ดผสมเกลือเล็กน้อย สามารถใช้จิบแก้ไอ ขับเสมหะได้ ส่วนผลแก่นำไปดองเกลือและทำให้แห้งเก็บไว้อมแก้เจ็บคอ เปลือกผลดิบยังสามารถใช้เป็นยาขับลมได้อีกด้วย สำหรับการใช้ประโยชน์ในทางอาหารนั้น นอกจากการใช้น้ำคั้นแทนน้ำมะนาวในการปรุงอาหารแล้ว ส้มจี๊ดยังสามารถนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์อาหารได้หลากหลายชนิด ได้แก่ ส้มจี๊ดกวน โดยใช้ส่วนของเปลือกและกากส้มนำมาเคล้าเกลือ หรือต้มกับน้ำเกลือแล้วล้างเอาเกลือออกเพื่อลดความขมของเปลือก จากนั้นนำไปปั่นหรือสับให้ละเอียด กวนด้วยไฟอ่อนๆ ผสมกับน้ำตาล และน้ำคั้นส้มจี๊ดเพื่อปรุงรส กวนจนเหนียว ร่อน ไม่ติดกระทะ ก็จะได้ผลิตภัณฑ์ส้มจี๊ดกวนรสอร่อย เปรี้ยวๆ หวานๆ หอมๆ ไว้รับประทานเล่น หรืออาจจะกวนไม่ให้เหนียวมาก เก็บไว้เป็นแยมทาขนมปังก็อร่อยไม่แพ้มาร์มาเลดส้มที่ขายในท้องตลาดเลยทีเดียว ผลิตภัณฑ์ตัวต่อมา ได้แก่ ส้มจี๊ดเชื่อมอบแห้งปรุงรส โดยนำส้มจี๊ดผ่าครึ่งลูก คั้นเอาน้ำออก นำส่วนเปลือกและกากที่ได้ต้มกับน้ำเกลือเพื่อลดความขม ล้างเกลือออก แล้วนำมาเชื่อมในน้ำเชื่อม หรืออาจจะหั่นเป็นเส้นแล้วนำมาเชื่อมก็ได้ จากนั้นนำขึ้นมาพักให้สะเด็ดน้ำเชื่อมแล้วอบด้วยตู้อบลมร้อนเพื่อให้ผิวนอกแห้ง ปรุงรสด้วยน้ำตาล เกลือ และพริกป่น ก็จะได้ผลิตภัณฑ์ส้มจี๊ดเชื่อมอบแห้งปรุงรส หรือที่เรียกกันว่า ส้มจี๊ดหยีนั่นเอง ในส่วนของน้ำส้มจี๊ด นอกจากจะใช้ในการปรุงอาหารแทนมะนาวแล้ว ยังสามารถนำมาทำเป็นน้ำผลไม้ในรูปแบบต่างๆ ได้ เช่น น้ำส้มจี๊ดผสมน้ำเชื่อมหรือน้ำผึ้งเติมน้ำแข็งให้เย็นจัด ใช้ดื่มแก้กระหายยามอากาศร้อน หรืออาจจะผสมโซดาเล็กน้อยก็เปรี้ยวซ่าดื่มชื่นใจคลายร้อนได้เช่นกัน หรือหากไม่ต้องการแปรรูป เปลือกส้มจี๊ดของผลห่าม สามารถนำมารับประทานแกล้มกับน้ำพริก ซึ่งจะได้ทั้งรสชาติความอร่อย กลิ่นหอมจากน้ำมันหอมระเหยที่ผิวส้ม ได้รับใยอาหารช่วยลดอาการท้องผูก และยังช่วยไม่ให้ท้องอืดท้องเฟ้อเนื่องจาก มีสรรพคุณเป็นยาขับลม นอกจากการแปรรูปที่กล่าวมาข้างต้น โครงการส่งเสริมการแปรรูปผลิตภัณฑ์พืชเศรษฐกิจเมืองใต้โดยใช้ทุนทางวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่นตามแนวทางปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มีแนวทางการดำเนินการเพิ่มสายผลิตภัณฑ์ให้กับส้มจี๊ด โดยการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ไอศครีมส้มจี๊ด สามารถนำไปขายให้กับลูกค้ากลุ่มเดียวกันได้ และเป็นการเพิ่มมูลค่าให้กับสินค้าเกษตร เนื่องจากเป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้วว่าเกษตรกรในพื้นที่ภาคใต้ส่วนใหญ่ทำการปลูกยางพาราและปาล์มน้ำมัน แต่ในปัจจุบันทั้งราคายางพาราและปาล์มน้ำมันมีราคาต่ำ การส่งเสริมให้เกษตรกรหันมาทำการเกษตรเชิงคู่โดยการปลูกพืชอื่นเป็นพืชเสริม และมีการแปรรูปผลผลิตในช่วงที่ผลผลิตมีปริมาณมาก ก็สามารถช่วยสร้างรายได้เพิ่มให้กับเกษตรกรได้ และสืบเนื่องจากพื้นที่ทำการเกษตรในอำเภอละแมมีเกษตรกรที่ทำการปลูกส้มจี๊ดเป็นพื้นเศรษฐกิจอย่างหนึ่งในที่ผ่าน มาตรฐานเกษตรอินทรีย์ มกท. เป็นมาตรฐานที่จัดทาขึ้นโดยคณะอนุกรรมการมาตรฐาน ของ มกท. ตามแนวทางมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ขั้นพื้นฐานของสหพันธ์เกษตรอินทรีย์นานาชาติ (International Federation of Organic Agriculture Movements หรือ IFOAM) โดยการรับรองของสมัชชาสมาชิก มกท. มาตั้งแต่ พ.ศ. 2542 และต่อมามีการแก้ไขปรับปรุงอีกหลายครั้ง ปัจจุบัน มกท. มีมาตรฐานครอบคลุมในเรื่องการผลิตพืชอินทรีย์ การปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยวและการแปรรูปผลิตภัณฑ์อินทรีย์ การเก็บผลิตผลจากธรรมชาติ การผลิตปัจจัยการผลิตเพื่อการค้า การเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำอินทรีย์ รายการอาหารอินทรีย์ การเลี้ยงสัตว์ และการเลี้ยงผึ้ง ซึ่งทาให้ มกท. สามารถให้บริการตรวจสอบและรับรองผลิตภัณฑ์อินทรีย์ได้ในทุกขั้นตอน ตั้งแต่การผลิตในระดับฟาร์ม การนำผลิตผลจากฟาร์มมาแปรรูปในโรงงาน และจำหน่ายเป็นผลิตภัณฑ์แปรรูป ซึ่งสอดคล้องกับมหาวิทยาลัยแม่โจ้-ชุมพร ที่มีการปลูกส้มจี๊ดในพื้นที่ที่ผ่านมาตรฐานการผลิตพืชอินทรีย์สากล (IFOAM) ที่ดี สามารถผลักดันเกษตรกรในพื้นที่และสามารถพัฒนาผลิตภัณฑ์อินทรีย์ต้นแบบที่มีความเป็นเลิศตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำให้เป็นเกษตรกรผู้ผลิตตามระบบมาตรฐานการผลิตพืชอินทรีย์สากล (IFOAM) ได้ในอนาคต ดังนั้นโครงการฯ จึงจัดให้มีการฝึกอบรมการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากส้มจี๊ดคือการทำไอศครีมส้มจี๊ดให้กับเกษตรกรและบุคคลทั่วไป แต่ทั้งนี้สามารถใช้ผลไม้เศรษฐกิจในพื้นที่ชนิดอื่นได้ตามฤดูกาล เช่น มัลเบอร์รี่หรือเสาวรส เป็นต้น และเพื่อให้เกษตรกรและบุคคลทั่วไปมีองค์ความรู้ในการผลิตผลิตภัณฑ์อินทรีย์ตั้งแต่ต้นทางจนถึงปลายทาง (Organic farm & fruit) มีความสำเร็จในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ เพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์อินทรีย์ต้นแบบที่มีความเป็นเลิศตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ ตลอดจนนักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้-ชุมพร เพื่อผลิตบัณฑิตและพัฒนานักศึกษาให้เข้าร่วมกิจกรรมเพื่อเพิ่มทักษะด้านการสร้างความเป็นผู้ประกอบการ และเพื่อการสร้าง Learning Space และ Working Space เพื่อเป็นพื้นที่เรียนรู้นอกห้องเรียน การจัดกิจกรรม และแลกเปลี่ยนเรียนรู้สำหรับนักศึกษา