รายละเอียดโครงการ

การควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี (Biological control of Insect Pests) เป็นศาสตร์และเทคโนโลยีด้านการควบคุมศัตรูพืชโดยอาศัยหลักการใช้สิ่งมีชีวิตที่เรียกว่าศัตรูธรรมชาติ ซึ่งได้แก่ แมลงตัวห้ำ ตัวเบียน และเชื้อโรค ควบคุมประชากรของศัตรูพืชให้อยู่ในระดับที่ไม่ก่อความเสียหายทางเศรษฐกิจ (ศมาพร, 2556) และนับว่าเป็นวิธีการบริหารจัดการแมลงศัตรูพืชทางเลือกอย่างหนึ่งที่ ช่วยลดการใช้สารเคมีในการป้องกันกำจัดแมลงในการผลิตพืช โดยที่มีรายงานอ้างอิงว่าเป็นวิธีการที่สามารถใช้ทดแทนการใช้สารเคมีป้องกันกำจัดแมลงศัตรูพืชได้ในหลายกรณี อีกทั้งมีต้นทุนที่ถูกกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับการใช้สารเคมีในระยะยาว ทั้งในทางตรงด้านการผลิต และทางอ้อม เช่น ต้นทุนด้านการดูแลสุขภาพของประชากร และด้านปัญหามลภาวะสิ่งแวดล้อม (Pimentel et al., 2005) อีกทั้งเป็นกลยุทธ์หนึ่งของการควบคุมศัตรูพืช (Pest control) ซึ่งโดยทั่วไปและเป็นส่วนใหญ่ มีการนำมาใช้เป็นวิธีการหนึ่งในการควบคุมแมลงศัตรูพืช ไรศัตรูพืช สัตว์ศัตรูพืช และ วัชพืชชนิดต่าง ๆ ที่มีความสำคัญทางการเกษตร และ สาธารณสุข และในปัจจุบัน ควรจะมีการนำมาใช้เป็นกลยุทธ์หลักของการควบคุมศัตรูพืชในบริบทของ “ระบบการบริหารศัตรูพืชแบบบูรณภาพ” (Integrated pest management หรือ IPM system) ดังนั้นการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี จึงเป็นกลไกหนึ่งสำหรับการขับเคลื่อนการเกษตรยั่งยืน (sustainable agriculture) การเกษตรอินทรีย์ (organic farming) และ แนวทางเศรษฐกิจพอเพียง (sufficiency economy) ซึ่งสอดคล้องกับยุทธศาสตร์เกษตรอินทรีย์และสมุนไพรของมหาวิทยาลัยแม่โจ้ และนโยบายของรัฐบาลแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 ยุทธศาสตร์ที่ 3 การสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจและแข่งขันได้อย่างยั่งยืน ซึ่งได้มีแนวทางการพัฒนาด้านการเกษตรซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของการพัฒนาประเทศ กล่าวคือการ ส่งเสริมและเร่งขยายผลแนวคิดการทำการเกษตรตามหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง โดย ส่งเสริมขยายผลและพัฒนาการผลิตในระบบ เกษตรกรรมยั่งยืน ทั้งในรูปแบบเกษตรทฤษฏีใหม่ เกษตรผสมผสาน วนเกษตร เกษตรอินทรีย์ เกษตร ธรรมชาติ รวมถึงการทำเกษตรกรรมตามหลักการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดี โดยสนับสนุนบทบาทเครือข่าย ปราชญ์ชาวบ้านในการขับเคลื่อน และการปรับกลไกและโครงสร้างพื้นฐานด้านการเกษตรที่จำเป็นในการทำเกษตรกรรมยั่งยืน อาทิ การพัฒนาระบบข้อมูลเกษตรกรรมยั่งยืน การสร้างองค์ความรู้ ควบคุมการใช้สารเคมีการเกษตรที่ เป็นอันตรายต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อมอย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะสารเคมีกำจัดศัตรูพืช ส่งเสริมการใช้ ผลิตภัณฑ์ชีวภาพทดแทนสารเคมีการเกษตรให้เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งการใช้สารเคมีการเกษตรอย่าง เหมาะสมตามหลักวิชาการ เพื่อลดผลกระทบด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อม เป็นต้น ทั้งนี้ สืบเนื่องจากการได้รับการสนับสนุนโครงการ พัฒนา “ศูนย์เรียนรู้ด้านเทคโนโลยีด้านการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี (Biological Control Technology Learning Center – MJU- BCTLC)” ภายใต้โครงการอุตสาหกรรมอาหารอินทรีย์จังหวัดเชียงใหม่ ตั้งแต่ปีงบประมาณ พ.ศ. 2559 -2561 ซึ่งได้มีการจัดตั้งศูนย์ฯ ณ บริเวณพื้นที่ฟาร์มมหาวิทยาลัยแม่โจ้ โดยมีการดำเนินกิจกรรมด้านการบริการวิชาการ เช่นการฝึกอบรม การเปิดให้ศึกษาดูงาน และให้บริการเชื้อพันธุ์ศัตรูธรรมชาติ รวมทั้งการบูรณาการกับการเรียนการสอนและการวิจัย ตามพันธกิจหลักของมหาวิทยาลัยแม่โจ้อย่างเป็นรูปธรรม โดยศูนย์ฯ ได้ตั้งพันธกิจหลักของศูนย์ฯ ได้แก่ (1) การผลิตบัณฑิตที่มีความรู้ ทักษะ และประสบการณ์ด้านการดำเนินงาน ด้านการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธีสู่ตลาดแรงงานด้านการบริหารจัดการศัตรูพืช ครอบคลุมทั้ง แมลงศัตรูพืช โรคพืช และวัชพืช (2) การสร้างองค์ความรู้ และผลงานทางวิชาการในรูปแบบต่างๆ เพื่อให้บริการทางวิชาการแก่สังคม ทั้งด้านองค์ ความรู้และเชื้อพันธุ์ศัตรูธรรมชาติที่ผ่านการตรวจสอบคุณภาพ ในปัจจุบันในด้านการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี และ (3) การสร้างเครือข่ายด้านการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี ทั้งระดับท้องถิ่น ประเทศ และนานาประเทศ ซึ่งจะส่งผลให้เกิดการขยายของอุตสาหกรรมเกษตรอินทรีย์อย่างเป็นระบบและมีความยั่งยืน และในส่วนผลการดำเนินงานที่แล้วเสร็จเช่น การจัดทำฐานข้อมูลด้านการควบคุมโดยชีววิธี โดยมีเป้าหมายการสร้างเครือข่ายภาครัฐ เกษตรกร และเอกชน จำนวนรวม 300 - 600 ราย/ปี การจัดฝึกอบรมและร่วมกิจกรรมการฝึกอบรมด้านการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี อย่างน้อยปีงบประมาณละ 2 ครั้ง การบูรณาการการเรียนการสอนในวิชาเรียนที่เกี่ยวข้อง อย่างน้อย 4 หลักสูตรในคณะผลิตกรรมการเกษตร และการผลิตและเผยแพร่องค์ความรู้ เช่น การเพาะเลี้ยงมวนตัวห้ำ ด้วงเต่าตัวห้ำ การผลิตเชื้อจุลินทรีย์ป้องกันกำจัดแมลงศัตรูพืช การใช้เทคโนโลยีด้านการควบคุมโดยชีววิธีในการผลิตพืชอินทรีย์ทุกชนิด และการให้บริการเชื้อพันธุ์ศัตรูธรรมชาติแก่เกษตรกรและผู้สนใจหลากหลายชนิด ในการณ์นี้เพื่อให้เกิดความต่อเนื่องของโครงการฯ ด้านการบริการวิชาการของมหาวิทยาลัยฯ ซึ่งจะนำประโยชน์สู่สังคมโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในชุมชนรอบมหาวิทยาลัย ในอันที่จะเกิดการขยายผลไปสู่การปฏิบัติที่สัมฤทธิ์ตามวัตถุประสงค์และมีความยั่งยืน โดยในระหว่างปี พ.ศ. 2559-2563 ได้มีการให้บริการทางวิชาการแก่ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย แล้วอย่างต่อเนื่องกว่า 1,250 ราย และ ในปีงบประมาณ 2564 นี้มีเป้าหมายหลัก คือ การเป็นที่พึ่งทางวิชาการด้านการควบคุมโดยชีววิธีแก่เกษตรกรในพื้นที่ ซึ่งกิจกรรมหลักที่คาดว่าจะดำเนินการเพื่อให้บรรลุเป้าหมายได้แก่ การพัฒนาองค์ความรู้ด้านการควบคุมโดยชีววิธีควบคู่ไปกับการรักษาศักยภาพการใช้บริการวิชาการด้านการเปิดให้เข้าศึกษาดูงานในพื้นที่สาธิตที่ได้รับการพัฒนาแล้ว ในพื้นที่โดยประมาณ 6.5 ไร่ ซึ่งประกอบด้วยหน่วยสาธิตการเพาะเลี้ยงแมลงศัตรูธรรมชาติ หน่วยสาธิตการใช้ประโยชน์ศัตรูธรรมชาติในการควบคุมแมลงศัตรูพืช หน่วยสาธิตการควบคุมวัชพืชโดยชีววิธี และหน่วยฝึกทักษะในการติดตามสถานการณ์ศัตรูพืชและศัตรูธรรมชาติ และ/หรือการจัดฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการโดยใช้ศูนย์ฯ เป็นปัจจัยหลัก อีกทั้งเพื่อเพิ่มขีดความสามารถด้านความรู้ความเชี่ยวชาญด้านบุคลากรและ/หรือบัณฑิตด้านการควบคุมโดยชีววิธี จะมีการบูรณาการกับการจัดการเรียนการสอนซึ่งเน้นการปฏิบัติจริงและการวิจัย ซึ่งกิจกรรมเหล่านี้จะเป็นการเสริมสร้างความเข้มแข็งของกลไกการขับเคลื่อนสู่การเป็นผู้นำด้านการเกษตรที่ยั่งยืน และสองคล้องกับนโยบายของมหาวิทยาลัยและรัฐบาลต่อไป