รายละเอียดโครงการ

ต้นห้อมมีชื่อเรียกแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น โดยที่จังหวัดแพร่ ลำปาง เชียงใหม่ และเชียงราย เรียกห้อมน้อย แม่ฮ่องสอนเรียกครามดอย ส่วนจังหวัดน่านเรียกห้อมเมือง และห้อมหลวง จากฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ต้นห้อมมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze. วงศ์ ACANTHACEAE จากการสำรวจพื้นที่เบื้องต้นบ้านนาคูหาและบ้านแม่ลัว ตำบลสวนเขื่อน และบ้านนาตอง ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ พบห้อม 2 สายพันธุ์ คือ 1) สายพันธุ์ Strobilanthes cusia เป็นห้อมสายพันธุ์ใบใหญ่ พบที่บ้านแม่ลัวเป็น 2) สายพันธุ์ Strobilanthes auriculata voucher เป็นห้อมสายพันธุ์ ใบเล็ก พบที่บ้านนาตอง (ณัฐพร, 2562) พื้นที่ดังกล่าวพบต้นห้อมขึ้นตามธรรมชาติในหมู่บ้านบริเวณสวนหลังบ้านที่ชื้นแฉะโดยเฉพาะข้างลำห้วย บ้านนาตองปลูกห้อม 21 ครัวเรือน บ้านนาคูหา 23 ครัวเรือน และบ้านแม่ลัว 31 ครัวเรือน (ซึ่งแต่ละครัวเรือนมีพื้นที่ปลูกที่ไม่ชัดเจนเนื่องจากส่วนใหญ่จะปลูกริมห้วยในป่า และปลูกแซมกับพืชอื่น) ทั้ง 3 หมู่บ้านตั้งอยู่บนพื้นที่สูงมีสภาพป่าธรรมชาติล้อมรอบ ทำให้มีอากาศเย็นเกือบตลอดทั้งปี ในปัจจุบันต้นห้อมในธรรมชาติมีเหลือไม่มากนัก เนื่องจากมีการส่งเสริมและสนับสนุนให้มีการสวมใส่ผ้าหม้อห้อม ทำให้การผลิตและค้าขายเสื้อผ้าหม้อห้อมมีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ส่งผลให้ต้นห้อมที่นำมาย้อมสีเจริญเติบโตไม่ทันตามความต้องการจากการสำรวจพบว่า ห้อมแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ 1) กลุ่มห้อมใบใหญ่ ได้แก่ สายต้นแพร่ 1 เชียงใหม่ เชียงราย และพะเยา 1 2) กลุ่มห้อมใบเล็ก ได้แก่ สายต้นแพร่ 2 และพะเยา 2 การเจริญเติบโตของห้อมทั้ง 2 กลุ่มไม่แตกต่างกัน รวมทั้งการให้คุณภาพของสีก็ไม่แตกต่างกันมากนัก กลุ่มห้อมใบใหญ่ให้ผลผลิตห้อมสด 1,407-1,933 กิโลกรัมต่อไร่ ทำเป็นเนื้อห้อมได้ 110-180 กิโลกรัมต่อไร่ และสารอินดิโก 7.06-9.56 เปอร์เซ็นต์ กลุ่มห้อมใบเล็กให้ผลผลิตห้อมสด 1,600-1,687 กิโลกรัมต่อไร่ ทำเป็นเนื้อห้อมได้ 122-169 กิโลกรัมต่อไร่ และสารอินดิโก 3.46-5.03 เปอร์เซ็นต์ (ประนอม, 2556) ซึ่งราคาห้อมสดจะอยู่ที่กิโลกรัมละ 15-20 บาท ราคาห้อมเปียกจะอยู่ที่กิโลกรัมละ 300-400 บาท สายพันธุ์ห้อมที่นิยมปลูกในประเทศไทย คือ Strobilanthes cusia (Nees.) Kuntze. หรือห้อมใบใหญ่และยังมีสายพันธุ์ห้อมใบเล็ก Strobilanthes sp.ซึ่งชาวบ้านในชุมชนบ้านนาตองเชื่อว่าสายพันธุ์ใบเล็กให้ปริมาณเนื้อและสีที่ดีกว่าสายพันธุ์ใบใหญ่ แต่ก็ต้องทำการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ต่อไป ในส่วนของจังหวัดลำพูน และจังหวัดพะเยา ก็มีการนำต้นห้อมมาย้อมผ้าเช่นกัน และยังมีการนำสีจากธรรมชาติอื่น ๆ มาใช้ในการย้อมผ้าด้วย ซึ่งแต่ละพื้นที่ก็จะมีการทำผ้าที่เป็นอัตลักษณ์เฉพาะของตัวเอง แต่ก็ยังพบปัญหาเกี่ยวกับการย้อมโดยเฉพาะสีพื้น เนื่องจากคุณภาพของสีไม่เป็นมาตรฐานเดียวกัน และต้องใช้ห้อมเปียกปริมาณมากขึ้นหรือย้อมมากครั้งขึ้นเมื่อต้องการให้ได้สีเข้ม และกลุ่มทอผ้าจังหวัดพะเยาก็ยังรับซื้อห้อมเปียกจากที่อื่นเพื่อนำมาย้อมผ้าด้วย ดังนั้นจึงสนใจที่จะปลูกห้อมเพื่อทำห้อมเปียกและใช้ในการย้อมผ้าเอง เพื่อให้ได้ห้อมที่เป็นอินทรีย์ และสามารถนำมาทำห้อมเปียกหรือห้อมผงที่มีคุณภาพสูงจึงอยากพัฒนาตั้งแต่กระบวนการปลูกห้อมด้วยชีวนวัตกรรม กระบวนการย้อมผ้าด้วยชีวนวัตกรรมเพื่อให้ได้ผ้าที่มีคุณภาพและมาตรฐานที่ดีขึ้น รวมถึงการพัฒนาผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ให้มีความน่าสนใจมากขึ้น ปัจจุบันกระแสการเติบโตของตลาดสีเขียว (Green Market) ส่งผลให้ตลาดผ้าย้อมสีธรรมชาติมีการเติบโตทั้งภายในและต่างประเทศอย่างต่อเนื่อง การได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐอย่างต่อเนื่องจะส่งผลให้สามารถผลักดันตลาดสู่สากลและสร้างความแตกต่างของผลิตภัณฑ์ได้เพิ่มมากขึ้น ซึ่งราคาขายจะเริ่มต้นตัวละประมาณ 200-1,000 บาท ขึ้นไป แล้วแต่แบบ แต่ปัจจุบันผู้ย้อมผ้าธรรมชาติหลงเหลืออยู่ไม่มากนักและประเทศไทยในปัจจุบันยังมีงานวิจัยเกี่ยวกับการอนุรักษ์สายพันธุ์และปรับปรุงพันธุ์ห้อมมีไม่มาก ดังนั้น การศึกษาด้านพันธุกรรมของห้อมเพื่อให้ได้มาซึ่งข้อมูลที่ถูกต้องแน่นอนสำหรับใช้ในการปรับปรุงพันธุ์ต่อไป ในอนาคต (สุรินทร์, 2543) ซึ่งการที่สามารถทราบถึงสายพันธุ์ของห้อมจะช่วยในเรื่องการปรับปรุงพันธุ์แล้ว ยังสามารถนำข้อมูลมาศึกษาในด้านความหลากหลายทางชีวภาพของสายพันธุ์ที่ใช้ห้อมเป็นพืชเศรษฐกิจในการย้อมผ้า หรือประโยชน์อื่น ๆ ได้ ชีวนวัตกรรม คือ ความก้าวล้ำของเทคโนโลยีที่สามารถพลิกฟื้นการเกษตรที่เป็นรากฐานของสังคมไทยให้ก้าวไกลทัดเทียมกับอารยะประเทศ จากการบูรณาการเทคโนโลยีชีวภาพ และเทคโนโลยีการเกษตรสมัยใหม่ เข้ากับเกษตรแบบดั้งเดิม เพื่อให้เกิดเป็นเทคโนโลยีที่มีประโยชน์ และเพิ่มประสิทธิภาพในการผลิต เพิ่มผลผลิต และเพิ่มคุณภาพผลผลิตด้วยสารชีวภัณฑ์ (Bio product) ที่มีความปลอดภัย เพื่อลดการใช้สารเคมี และยาปฏิชีวนะที่ส่งผลเสียต่อสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรในระยะยาว อีกทั้ง ยังช่วยในการลดต้นทุน และสามารถควบคุมมาตรฐานผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรได้ ความสำคัญของชีวนวัตกรรม คือ เป็นสิ่งสำคัญที่มีผลต่อความมั่นคงที่ยั่งยืนของเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม สามารถช่วยในการพัฒนาระบบเศรษฐกิจในระยะยาวได้ เนื่องจากชีวนวัตกรรม ถือเป็นโมเดลพื้นฐานในการพัฒนาเศรษฐกิจเป็นเครื่องมือพื้นฐานในการยกระดับสินค้าเพื่อให้ออกสู่ตลาดสากล และลดต้นทุนในกระบวนการผลิตในทุกภาคส่วนไม่ว่าจะเป็นภาคอุตสาหกรรม และภาคการเกษตร เป็นต้น โดยการพัฒนานวัตกรรมเพื่อสร้างให้เกิดการเปลี่ยนแปลงรูปแบบสินค้า และเทคโนโลยีที่ก้าวหน้า ซึ่งจะเป็นกลไกสำคัญของการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ (Growth engine) อีกทั้งสามารถผลักดัน และพัฒนากลุ่มอุตสาหกรรมที่มีอยู่แล้วในประเทศให้มีประสิทธิภาพ และใช้ปัจจัยการผลิตได้อย่างคุ้มค่า โดยการพัฒนานวัตกรรมในกลุ่มอุตสาหกรรมนี้จะส่งต่อการเติบโตของเศรษฐกิจในระยะยาว ซึ่งจะส่งผลให้ประเทศมีเศรษฐกิจและความเป็นอยู่ที่มั่นคง ซึ่งผู้วิจัยมีองค์ความรู้ในด้าน ชีวนวัตกรรมในการปลูกห้อมให้ทนต่อโรค เพิ่มการเจริญเติบโต เพิ่มคุณภาพสี ทั้งยังทำให้ได้ห้อมอินทรีย์ จากงานวิจัยที่ผ่านมาการใช้เอนโดไฟติกแบคที่เรียที่คัดแยกได้จากรากห้อม และคัดแยกจุลินทรีย์ในน้ำหมักห้อม (หม้อย้อม) ที่มีคุณภาพสูงต่อการย้อมห้อมและได้จดสิทธิบัตรงานดังกล่าวเป็นที่เรียบร้อยแล้ว เช่น สิทธิบัตรจุลินทรีย์อัดแท่งเพื่อใช้เป็นปุ๋ยชีวภาพ สิทธิบัตรการใช้หัวเชื้อจุลินทรีย์ผงต่อการก่อหม้อ สิทธิบัตรการใช้ห้อมผงเพื่อใช้ในการย้อม รวมทั้งได้พัฒนาผลิตภัณฑ์จากห้อมโดยการใช้ห้อมผง หัวเชื้อจุลินทรีย์ผงเป็นชุด Kit พร้อมย้อมให้กับชุมชนจากทุนสนับสนุนของ BEDO ทั้งสิ้น 5 ผลิตภัณฑ์ เป็นต้น ณัฐพร (2563) ได้ทำการจดทะเบียนสิทธิบัตรเกี่ยวกับหม้อห้อมทั้งสิ้น 3 เรื่อง คือ 1) กระบวนการสร้างสีลิวโคอินดิโกแบบแห้ง เลขที่สิทธิบัตร 2001001405 2) การก่อหม้อและกรรมวิธีการผลิตสิ่งนั้น เลขที่สิทธิบัตร 2003000405 และ 3) ผลิตภัณฑ์ห้อมผงและกรรมวิธีการผลิต เลขที่สิทธิบัตร 2001001102 ซึ่งเป็นชีวนวัตกรรมที่จะนำไปใช้ในกระบวนการผลิตผ้าหม้อห้อม และได้ทำการพัฒนาผลิตภัณฑ์ห้อมผงนาตอง หัวเชื้อจุลินทรีย์ในการสร้างสี Leuco indigo แบบแห้งเพื่อใช้ในการก่อหม้อในการย้อมผ้าหม้อห้อม ผลิตภัณฑ์ชุด Kit สีน้ำระบายสี และผลิตภัณฑ์ห้อมเปียกนาคูหา รวมทั้งสิ้น 5 ผลิตภัณฑ์จากการสนับสนุนงบประมาณจาก BEDO และกำลังทำการวิจัยทดลองปลูกห้อมโดยใช้ชีวนวัตกรรมเข้ามาช่วย เรื่องผลของเอนโดไฟติกแบคที่เรีย Psenaloxanthomoras spadix MJUP08 ต่อการเจริญเติบโตและคุณภาพสีของห้อมในจังหวัดแพร่ อีกด้วย กระแสการตื่นตัวในการอนุรักษ์และส่งเสริมใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นมากขึ้น ซึ่งการย้อมผ้าจากสีที่ได้จากธรรมชาติถือได้ว่าเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีคุณค่า แต่กลับไม่ได้รับความสนใจหรือได้รับการส่งเสริมเท่าที่ควร การใช้สีย้อม จากธรรมชาติยังมีการใช้อยู่เพียงบางท้องถิ่น และนับวันยิ่งน้อยลงไปเรื่อย ๆ ทั้งผู้บริโภค และผู้ผลิต เนื่องจากหันมาใช้สารเคมีซึ่งใช้ได้ง่าย และสะดวกกว่า เป็นสาเหตุที่ทำให้ภูมิปัญญาในการย้อมสีธรรมชาติอาจเกิดการสูญหายได้ การย้อมผ้าดังกล่าวต้องใช้เวลาในการย้อมหลายครั้งและหลายวันกว่าจะได้สีที่ติดทน สวยงามตามจินตนาการ และยังต้องใช้ประสบการณ์ของผู้ย้อมอีกด้วย แต่ปัจจุบันความต้องการมีเพิ่มมากขึ้นกรรมวิธีดังกล่าวล่าช้าและไม่ทันต่อความต้องการของผู้ประกอบการหลาย ๆ รายได้หันมาใช้สารเคมีในการย้อมซึ่งทั้งถูกกว่าและสีติดดีกว่า รวมทั้งยังใช้เวลาน้อยกว่าหลายเท่าตัว แต่ผลเสีย คือ สีที่ใช้เป็นสีเคมีย่อมมีพิษต่อสิ่งแวดล้อม และไม่เป็นธรรมชาติ และสุดท้ายภูมิปัญญาที่บรรพบุรุษสั่งสมมาอาจสูญหาย หรือลางเลือนไป น้ำหมักของห้อมน่าจะมีจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์และไม่เป็นพิษต่อสิ่งแวดล้อมที่สามารถช่วยกระบวนการย้อมผ้าหม้อห้อม ในน้ำย้อมห้อมแบบธรรมชาติมีเชื้อจุลินทรีย์เกี่ยวข้องกับกระบวนการเปลี่ยนสีอินดิโกบลูไปเป็นลิวโคอินดิโก โดยส่วนใหญ่เป็น Bacillus sp. และแม้ว่าปัจจุบันจะมีการคัดแยกแบคทีเรียที่มีความสามารถในการเปลี่ยนสีอินดิโกบลูมากขึ้นแต่กระบวนการศึกษาถึงกลไก การทำงานของแบคทีเรีย ดังกล่าวยังมีไม่มากนัก เช่น Compton et al. (2005) รายงานว่า Clostridium isatidis สามารถเปลี่ยนสีอินดิโกบลูไปเป็นลิวโคอินดิโกได้จากการเข้าไปจับกับอนุภาคของอินดิโกบลูแล้วทำการย่อยไปเป็นลิวโคอินดิโก ในทางกลับกัน Takahara and Tanabe (1960) กล่าวว่าปฏิกิริยารีดักชั่นที่เกิดขึ้นเป็นผลจากการส่งถ่ายอิเล็กตรอนในระบบ ดังนั้น การศึกษาการคัดแยก การคัดเลือกแบคทีเรียที่มีความสามารถในการเปลี่ยนสีอินดิโกบลูไปเป็นลิวโคอินดิโก จึงยังเป็นที่สนใจ สำหรับการนำไปประยุกต์ใช้ในทางอุตสาหกรรม (Sarethy et al., 2011) เนื่องจากปัญหาทางด้านสิ่งแวดล้อมจากการใช้สารเคมีร่วมกับกระบวนการย้อมสีผ้าประกอบกับ ปัจจุบันความนิยมทางด้านผ้าย้อมธรรมชาติมีมากขึ้น จึงทำให้อุตสาหกรรมการย้อมสีห้อมแบบธรรมชาติได้รับความนิยมมากขึ้นตามลำดับ และจุลินทรีย์ดังกล่าวสามารถนำไปผลิตเป็นหัวเชื้อสำหรับประยุกต์ใช้ ในกระบวนการย้อมสีห้อมแบบธรรมชาติทดแทนการใช้สารเคมีในอนาคต ซึ่งอาจช่วยลดระยะเวลาของการหมักน้ำย้อม อาจช่วยให้กระบวนการย้อมผ้าให้สั้นลง สามารถควบคุมคุณภาพของสีย้อมที่ได้อาจช่วยเพิ่มประสิทธิภาพและคุณภาพของผ้าหม้อห้อมได้ และช่วยดำรงรักษาภูมิปัญญาการย้อมผ้าหม้อห้อมของชาวทุ่งโฮ้งให้ยั่งยืนสืบไป ณัฐพร (2562) กล่าวว่าปัจจุบันใช้ผงครามหรือครามเกล็ดที่ได้จากกระบวนการทางเคมี (สารเคมี) มาก่อหม้อเพื่อใช้ในการย้อมผ้าแต่เทคโนโลยีที่ใช้ในครั้งนี้จะเป็นการใช้ห้อมผงที่ได้จากธรรมชาติ มาทำให้เป็นผงด้วยกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ โดยศึกษาคุณภาพของการให้สีและการติดสีในผ้าด้วยวิธีการทางชีวเคมีร่วมกับจุลินทรีย์ที่คัดแยกได้จากน้ำก่อหม้อที่มีประสิทธิภาพในการเปลี่ยนสีอินดิโก (Indigo) เป็นลิวโคอินดิโก (Leuco-indigo) ที่ดีที่สุด พร้อมส่งไปจำแนกสายพันทางชีวโมเลกุลด้วยเทคนิค 16S rRNA คือ สายพันธุ์ Bacillus cereus MJUP09 ที่มีความเหมือนกับ Bacillus cereus 99% โดยมีปริมาณ Leuco-indigo ที่สร้างขึ้นเท่ากับ 9.5688 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร มาพัฒนาให้อยู่ในรูปของเชื้อแห้งในกระดาษกรองพร้อมใช้งาน ประกอบกับในปี 2562 จังหวัดแพร่ได้ขอขึ้นทะเบียนสินค้าที่เป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) ในชื่อสินค้า “ผ้าหม้อห้อมแพร่” เป็นเครื่องมือในการพัฒนาท้องถิ่นและเป็นเครื่องมือทางการตลาดที่มีประสิทธิภาพให้สามารถยกระดับจากท้องถิ่นออกสู่ระดับประเทศและต่างประเทศ ผ้าหม้อห้อมในจังหวัดแพร่ได้รับการสืบทอดกันมานานกว่า 100 ปี จากกลุ่มชนชาติไท-ลาว ที่อพยพเข้ามาอยู่อาศัยหลายช่วงจากประวัติศาสตร์ของพ่อขุนพญาพล ได้พาผู้คนมาจากเชียงแสนมาสร้างเมืองแพร่ก็คือพันกว่าปีก่อน และในช่วงสมัยกรุงธนบุรีจนมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ เจ้าเมืองแพร่ได้มีการนำไพร่พลมาจากสิบสองปันนา เชียงแสน และแขวงเชียงขวาง ของประเทศลาวเข้ามาอาศัยอยู่ในจังหวัดแพร่เพิ่มอีก ด้วยภูมิปัญญาของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยพวนล้วนมีความรู้ด้านหม้อห้อม บวกกับชาวไทยพื้นเพเดิมต่างก็ผลิตเสื้อผ้าใช้เองโดยการปลูกฝ้าย ปั่นฝ้าย ทอผ้า และตัดเย็บในรูปแบบของเสื้อห้าดูก “เสื้อคอเฮงหรือเสื้อกุยเฮง” เป็นเสื้อแบบจีนคอกลม ผ่าหน้าติดกระดุมหรือผูกด้วยเชือกตลอดแนว (คนแพร่เรียกว่าเสื้อมะถั่ว) ด้านล่างมีกระเป๋าสองข้าง กับการใส่กางเกง “เตี่ยวสะดอขาก๊วย” สีครามอมดำที่ย้อมสีจากต้นห้อมด้วยภูมิปัญญาการก่อหม้อห้อม สภาพภูมิอากาศและภูมิประเทศที่เป็นหุบเขาของจังหวัดแพร่ เป็นพื้นที่ต้นน้ำของแม่น้ำยม และมีความหลากหลายของป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง และป่าเต็งรัง สลับซับซ้อนบนเทือกเขาผีปันน้ำ และเทือกเขาแดนลาว ส่งผลให้ต้นห้อมมีขึ้นเป็นจำนวนมากในธรรมชาติ ด้วยปัจจัยในดินอุ้มน้ำมีอินทรียวัตถุสูง แสงแดดปานกลาง ส่งผลให้ต้นห้อมซึ่งเป็นพืชที่ล้มลุกที่คนไทยรู้จักนำมาใช้ประโยชน์อย่างยาวนานที่มีความสำคัญกับวิถีชีวิต ความเชื่อ และภูมิปัญญาท้องถิ่นของคนในชุมชน ทั้งด้านการผลิต เครื่องนุ่งห่ม และยารักษาโรค คนจังหวัดแพร่ได้ใช้ห้อมเป็นวัตถุดิบในการย้อมผ้าหม้อห้อมที่ถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตในการประกอบอาชีพที่มีการผลิต-จำหน่ายผ้าหม้อห้อม แพร่มีเงินหมุนเวียนจากการผลิตผ้าหม้อห้อมมากกว่า 80 ล้านบาทต่อปี ตามที่กองส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมร่วมกับศูนย์ภูมิภาคศึกษา คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ได้จัดทำโครงการสร้างอัตลักษณ์บนผืนผ้าลายแม่โจ้ เพื่อสร้างสรรค์นวัตกรรมลายผ้าแม่โจ้ จากทุนทางวัฒนธรรม โดยประชาสัมพันธ์เชิญชวนผู้บริหาร บุคลากร นักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้และศิษย์เก่าแม่โจ้ทุกท่านร่วมโหวตแสดงความคิดเห็น สร้างลายผ้าอัตลักษณ์ประจำมหาวิทยาลัยแม่โจ้ เมื่อวันที่ 27 เมษายน – 7 พฤษภาคม 2567 จากผลการโหวตพบว่าลายดอกอินทนิล (ในโขงนาศ) ได้รับคะแนนโหวตสูงสุด ลายอินทนิลโขงนาค เกิดจากแนวคิดการนำรูปแบบดอกอินทนิล ดอกไม้ประจำมหาวิทยาลัยแม่โจ้มาออกแบบรวมกับพญานาค สัตว์ในวรรณกรรมไทยที่เป็นผู้ให้น้ำตามความเชื่อของสังคมเกษตร อยู่ทั้งสองข้างของลายดอก พร้อมทั้งพญานาคหันหน้าออกในลักษณะของผู้ปกป้อง โดยใช้หางรองรับช่อดอก แสดงถึงน้ำที่คอยหล่อเลี้ยงพรรณพฤกษานานา ต่อด้วยดวงดอกและยอดไม้ที่พุ่งช่อออกมาจากโขงนาค เพื่อเป็นตัวแทนของดอกผลที่เจริญงอกงาม ดังนั้นสัญลักษณ์ลายอินทนิลโขงนาค จึงเป็นการออกแบบให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างน้ำกับพรรณไม้ในสังคมเกษตรที่ต้องเกื้อกูลกัน เพื่อให้ได้มาซึ่งความเจริญงอกงาม ออกดอกผล อีกนัยยะหนึ่ง คือ ดอกอินทนิลอันเป็นตัวแทนของมหาวิทยาลัยแม่โจ้ ที่สร้างองค์ความรู้ด้านการเกษตรให้กับสังคมไทย เพื่อความผลิตดอกออกผลขององค์ความรู้ นำไปต่อยอดและพัฒนาสังคมเกษตรกรไทยได้คณะดำเนินงาน โดยกองส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม และศูนย์ภูมิภาคศึกษา คณะศิลปศาสตร์ ดังนั้น รศ.ดร.ณัฐพร จันทร์ฉาย จึงมีความประสงค์จะจัดทำโครงการหม้อห้อมไทยโทนลายอินทนิลโขงนาคต่อการพัฒนาสินค้าเสื้อหม้อห้อมตามอัตลักษณ์ท้องถิ่นจังหวัดแพร่ เพื่อถ่ายทอดองค์ความรู้ที่มี คือ ชีวนวัตกรรมการย้อมผ้าหม้อห้อมจากผลิตภัณฑ์ห้อมผงร่วมกับหัวเชื้อจุลินทรีย์บริสุทธิ์ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ จากนั้นทำถ่ายทอดองค์ความรู้ให้แก่ชุมชนและผู้ประกอบการ โดยการใช้ชีวนวัตกรรมการย้อมผ้าหม้อห้อมไทยโทนจากผลิตภัณฑ์ห้อมผงร่วมกับหัวเชื้อจุลินทรีย์บริสุทธิ์ ซึ่งสามารถควบคุมคุณภาพของน้ำย้อมห้อมได้อีกด้วย เพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันทางการตลาดให้ชุมชน และพัฒนาและออกแบบลวดลายของกี่ทอให้มีลวดลายอินทนิลโขงนาคที่เป็นเอกลักษณ์ร่วมกับผู้ประกอบการ สร้างสรรค์สินค้าจากห้อมให้มีรูปแบบที่ทันสมัย สวยงาม เป็นจุดขายที่แตกต่าง มีความโดดเด่น สู่การเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีอนาคตพร้อมกับการพัฒนาศักยภาพในเชิงธุรกิจ และทำเป็นของที่ระลึกของมหาวิทยาลัยแม่โจ้-แพร่ เฉลิมพระเกียรติ ในงาน อพ.สธ. 68 อีกด้วย และสามารถสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจ พัฒนาและเติบโตสู่การเป็นผู้ประกอบการในผลิตภัณฑ์ชุมชนที่เข้มแข็ง มีการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า เพิ่มมูลค่าให้แก่สินค้าทำให้รายได้เพิ่มขึ้น ชุมชนมีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น และมีความเชื่อมโยงกับหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน มหาวิทยาลัยแม่โจ้-แพร่ เฉลิมพระเกียรติ และศูนย์ภูมิภาคศึกษาคณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ซึ่งเป็นหน่วยงานที่มีความพร้อมในด้านองค์ความรู้ บุคลากร ผู้เชี่ยวชาญ เครื่องมือการวิจัยและต่าง ๆ และได้เล็งเห็นความสำคัญในการสร้างความมั่นคงและการพัฒนาศักยภาพในการดำเนินธุรกิจของท้องถิ่น ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ โดยเป็นผลิตภัณฑ์ที่สามารถขายได้จริงทางการตลาด สามารถสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน เกิดภูมิปัญญาและนวัตกรรมเพื่อชุมชน รวมทั้งเป็นการส่งเสริมและอนุรักษ์ภูมิปัญญาการย้อมผ้าหม้อห้อมไทยโทนด้วยชีวนวัตกรรมอย่างยั่งยืนสืบไปด้วย “หม้อห้อมไทยโทนลายอินทนิลโขงนาคต่อการพัฒนาสินค้าเสื้อหม้อห้อมตามอัตลักษณ์ท้องถิ่นจังหวัดแพร่”