รายละเอียดโครงการ

ปัจจุบันปัญหาขยะพลาสติกเป็นหนึ่งในปัญหาที่ผู้คนทั่วโลกกำลังให้ความสนใจ สำหรับประเทศไทยได้มีหน่วยงานภาครัฐและจากภาคเอกชนแสดงความกระตือรือร้นที่จะเปลี่ยนแปลง เช่นเดียวกับทางภาคผู้ผลิตเริ่มมีกระแสที่จะเป็นส่วนหนึ่งในการเปลี่ยนแปลงบรรจุภัณฑ์ให้เป็นวัสดุรีไซเคิล 100% และล่าสุดทางหน่วยงานภาครัฐก็เริ่มให้ความสำคัญกับขยะพลาสติกอีกครั้งจนนำไปสู่แผนปฏิบัติการด้านการจัดการขยะพลาสติก 20 ปี และกำหนดการลดและเลิกใช้ผลิตภัณฑ์พลาสติกอีก 7 ประเภท จึงนำไปสู่กระแสรักษ์โลก ลดใช้ถุงพลาสติก ประชาชาชนทั่วไปและผู้ประกอบการกำลังปรับตัว รวมทั้งจังหวัดเชียงใหม่ก็เช่นเดียวกัน ปัญหาปริมาณขยะมีแนวโน้มเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากเป็นเมืองท่องเที่ยว ทำให้มีการใช้สินค้าอุปโภคบริโภคมากขึ้น โดยปัจจุบันมีขยะมูลฝอยประมาณ 1,750 ตันต่อวัน ดังนั้นในปี พ.ศ. 2563 หน่วยงานของรัฐเริ่มดำเนินการ ขอความร่วมมือทั้งประชาชนและผู้ประกอบการห้างฯ ร้านต่างๆ ลดการใช้ถุงพลาสติก ภาชนะจากโฟม สนับสนุนให้ใช้บรรจุภัณฑ์จากธรรมชาติ เช่น กระทงใบตอง หลอดจากไม้ไผ่ เป็นต้น ในตลาดหรือถนนคนเดินในชุมชน ดังนั้นความต้องการใช้บรรจุภัณฑ์จากธรรมชาติมีแนวโน้มเพิ่มมากขึ้น ประกอบกับในจังหวัดเชียงใหม่ มีพื้นที่ทำการเกษตรมากกว่า 1,800,000 ไร่ จำนวนครัวเรือนเกษตรกรมากกว่า 169,000 ครัวเรือน โครงสร้างทางการเกษตรส่วนใหญ่เป็นเกษตรกรรายย่อย มีพื้นที่ถือครองขนาดเล็กและเป็นการผลิตในลักษณะต่างคนต่างทำ มีการเพาะปลูกที่หลากหลาย เช่น ข้าว ลำไย ลิ้นจี่ ซึ่งมีจำนวนมากเป็นอันดับแรกๆ และมีการปลูกพืชอื่นๆ เช่น กล้วยหอม กาแฟ ถั่วเหลือง ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ซึ่งผลผลิตที่ได้จากการทำเกษตรกรรมไม่เพียงแต่นำมาใช้เป็นอาหารเพื่อบริโภคทั้งภายในและนอกประเทศ แต่ปัจจุบันยังมีการนำไปแปลงเป็นเชื้อเพลิงชีวภาพ วัตถุดิบ ผลิตภัณฑ์และข้าวของเครื่องใช้ต่างๆ อีกมากมาย หลังการเก็บเกี่ยวผลผลิตทางการเกษตรดังกล่าวแล้วทำให้เหลือวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรจำนวนมาก การจัดการเศษวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรตามแนวทางการผลิตทางการเกษตรให้ปลอดเศษวัสดุเหลือใช้ (zero waste agriculture) เพื่อลดการเผาในที่โล่งทางการเกษตรนั้น มีหลายหน่วยงานได้ดำเนินการในหลายพื้นที่ในภาคเหนือแล้ว ทั้งการนำมาแปรรูปเป็นปุ๋ยอินทรีย์ อาหารสัตว์ วัสดุเพาะเห็ด เชื้อเพลิงชีวมวล แต่อย่างไรก็ตามผลิตภัณฑ์เหล่านี้ มีผู้นำไปใช้ประโยชน์ในวงแคบในบางกลุ่มอาชีพเท่านั้น จากข้อมูลเบื้องต้น เพื่อการลดปัญหาขยะพลาสติกและโฟม โดยมุ่งเน้นไปในกลุ่มภาชนะบรรจุอาหารที่มีการใช้กันเป็นประจำโดยเฉพาะภาชนะแบบใช้ครั้งเดียวแล้วทิ้ง ประกอบกับกระแสการใช้บรรจุภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมกำลังเป็นที่นิยมและการผลิตจานใบไม้ซึ่งมีการใช้กันอย่างแพร่หลายนั้น ผู้วิจัยจึงมีแนวความคิดสนับสนุนการลดขยะพลาสติกและโฟม ด้วยการผลิตบรรจุภัณฑ์จากธรรมชาติหรือบรรจุภัณฑ์รักษ์โลกเพื่อใช้ทดแทนพลาสติกและโฟม ในกระบวนการผลิตบรรจุภัณฑ์รักษ์โลกใช้เทคโนโลยีการอัดขึ้นรูปร้อนโดยเลือกใช้วัตถุดิบธรรมชาติที่สามารถผลิตได้โดยตรงจากใบไม้ ไม่มีพิษ เช่น ใบตองกล้วย ใบตองตึง ใบบัว กาบไผ่ และกาบหมาก ซึ่งวัตถุดิบเหล่านี้มีลักษณะเฉพาะที่แตกต่างกัน เช่นความมันวาวที่ผิวส่งผลให้จานใบไม้สามารถใส่อาหารเปียกได้ หรือบางชนิดมีความแข็งแรงอยู่แล้ว จึงมีความคงรูป แต่ใบไม้บางชนิดไม่สามารถคงรูปได้ จึงต้องซ้อนกันหลายชั้นร่วมกับตัวประสานที่ทำจากพอลิเมอร์ธรรมชาติ จานใบไม้มีข้อดีคือ สามารถขึ้นรูปได้ง่าย รวดเร็วไม่ซับซ้อน ขึ้นรูปได้ทั้งใบเปียกและใบแห้ง สามารถย่อยสลายได้อย่างรวดเร็วภายใน 28 วัน ภายใต้สภาวะปกติ แต่อย่างไรก็ตามจานใบไม้มีข้อจำกัด คือ มีอายุการเก็บก่อนใช้งานสั้น เกิดเชื้อรา จานใบไม้สดต้องเก็บในสภาวะแห้งและเย็น จึงทำให้ผู้บริโภคไม่มั่นใจในเรื่องความสะอาด ดังนั้นจานใบไม้จึงเหมาะกับการผลิตเพื่อใช้งานทันที จึงทำให้เกิดปัญหาในเรื่องการจำหน่าย ดังนั้นกลุ่มวิจัยได้เล็งเห็นปัญหาที่เกิดขึ้น และได้หาแนวทางในการแก้ปัญหาดังกล่าว ด้วยการใช้เทคโนโลยีการฆ่าเชื้อและการออกแบบบรรจุภัณฑ์ที่เหมาะสมกับชิ้นงานก่อนจำหน่ายสู่ผู้บริโภค เทศบาลตำบลสันทรายหลวง ตั้งอยู่ในอำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ มีพื้นที่ความรับผิดชอบ 4 ตำบล คือตำบลป่าไผ่ สันทรายน้อย สันทรายหลวงและสันพระเนตร รวม 21 หมู่บ้าน เทศบาลมีแนวทางในการดำเนินการดูแลทางด้านสารธารณสุข เพื่อลดปัญหาจากขยะพลาสติกและโฟมในชุมชน เกิดความตระหนักรู้ (Awareness) ในการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่าและลดการเผาเศษวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตร ผ่านการจัดกิจกรรมต่างๆ ของเทศบาล เช่น การคัดแยกขยะ การทำปุ๋ยหมักในกลุ่มขยะอินทรีย์ การรีไซเคิลขยะพลาสติก รวมทั้งการนำใบไม้และกาบหมากวัสดุเหลือทิ้งในชุมชนมาผลิตเป็นภาชนะจากธรรมชาติ ซึ่งเทศบาลตำบลสันทรายหลวงได้มีการดำเนินงาน ผลิตภาชนะจากกาบหมากแล้วและใช้เป็นภาชนะสำหรับอาหารว่างในกิจกรรมต่างๆ ในเทศบาล แต่อย่างไรก็ตามพบว่าผู้บริโภคมีความกังวลเรื่องความสะอาด การปนเปื้อน ในอาหาร และภาชนะที่ผ่านกระบวนการขึ้นรูปแล้ว ไม่สามารถเก็บไว้ได้ เกิดเชื้อราบนผิวภาชนะ ประกอบกับผู้วิจัยเคยประสบความสำเร็จในการดำเนินโครงการสร้างชุมชนต้นแบบในการผลิตและจำหน่ายภาชนะบรรจุอาหารจากธรรมชาติ (บรรจุภัณฑ์รักษ์โลก) โดยรับทุนสนับสนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม ระหว่างวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2565 - 31 มกราคม 2567 ได้ดำเนินการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่องกระบวนการผลิตจานใบไม้ด้วยเทคนิคอัดร้อน เทคโนโลยีการฆ่าเชื้อโรคและเทคโนโลยีการยืดอายุผลิตภัณฑ์ เพื่อถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีการผลิตสู่ชุมชนพื้นที่เป้าหมาย เพื่อให้สามารถเริ่มผลิตภาชนะรักษ์โลกสำหรับใช้ในกิจกรรมต่างๆ ของชุมชน เช่น ตลาดนัดของชุมชน กิจกรรมงานต่างๆ ที่จัดขึ้นเป็นประจำ รวมทั้งจากสนับสนุนให้ความรู้เรื่องการออกแบบผลิตภัณฑ์ และช่องทางการตลาดเพื่อให้มีการจำหน่ายภาชนะรักษ์โลกสู่ภายนอกชุมชน เช่น ในชุมชนใกล้เคียง หน่วยงานราชการ หน่วยงานท้องถิ่นและใช้ในกิจกรรมต่างๆ ในมหาวิทยาลัยแม่โจ้ รวมทั้งจำหน่ายผ่านระบบออนไลน์ โครงการดังกล่าวประสบความสำเร็จแล้ว และเกิดชุมชนต้นแบบ หมู่บ้านหนองมะจับ ตำบลแม่แฝก อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่และหมู่บ้านท่าข้าม ตำบลสบเปิง อำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่ ที่เป็นฐานต้นแบบการผลิตในพื้นที่ชุมชนเป้าหมาย (หมู่บ้านหนองมะจับและหมู่บ้านท่าข้าม) และมีผลิตภัณฑ์ที่สามารถจำหน่าย ใช้ในพื้นที่ชุมชน และในมหาวิทยาลัยแม่โจ้จำนวน 2 ผลิตภัณฑ์จานใบตอง-กาบไผ่ และจานใบตองตึง จัดตั้งเป็นวิสาหกิจชุมชนกลุ่มตองรักษ์ บ้านท่าข้ามและวิสาหกิจชุมชนกลุ่มจานใบต๋องตึง บ้านหนองมะจับ ผลิตภัณฑ์ที่ได้การรับรองมาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน (มผช.) กลุ่มภาชนะจากพืช เลขที่ มผช.1557/2563 จากสำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัดเชียงใหม่ สามารถสร้างอาชีพและเพิ่มรายได้ให้กับกลุ่มแม่บ้าน เกษตรกร และผู้สูงอายุในชุมชนได้อย่างยั่งยืน สามารถลดการใช้ภาชนะบรรจุอาหารและพลาสติกภายในชุมชนและบริเวณใกล้เคียงได้ ดังนั้นโครงการนี้จึงมีแนวคิดใช้ต้นแบบการดำเนินงานของโครงการดังกล่าว เพื่อช่วยแก้ปัญหาให้กับชุมชน ในเทศบาลตำบลสันทรายหลวง โดยจัดการอบรมเชิงปฏิบัติการเพื่อถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีการผลิตสู่ชุมชนพื้นที่เป้าหมาย เรื่องกระบวนการผลิตจานใบไม้ด้วยเทคนิคอัดร้อน เทคโนโลยีการฆ่าเชื้อโรคและเทคโนโลยีการยืดอายุผลิตภัณฑ์ รวมทั้งการออกแบบผลิตภัณฑ์และฉลากสินค้า รวมทั้งการควบคุณภาพผลิตภัณฑ์ด้วยการสุ่มตรวจเรื่องความสะอาดปลอดเชื้อจุลินทรีย์และการทดสอบอายุการเก็บรักษา เพื่อเพิ่มความมั่นใจให้กับผู้บริโภค