รายละเอียดโครงการ

สังคมไทยเป็นสังคมผู้สูงอายุ จากการคาดประมาณประชากรของประเทศไทย ปี 2553-2583 ของสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) โดยใช้ข้อมูลสำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2553 ของสำนักงานสถิติแห่งชาติเป็นฐานในการประมาณ พบว่า ในปี 2583 ประเทศไทยจะมีผู้สูงอายุที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป สูงถึง 20.5 ล้านคน หรือคิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 32 ของจำนวนประชากรไทยทั้งหมด รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ได้กำหนด เศรษฐกิจสุขภาพ เป็นหนึ่งในนโยบายมุ่งเน้นที่สำคัญของ กระทรวงสาธารณสุขและรัฐบาล เพื่อสร้างต้นแบบพื้นที่อายุยืน (Blue Zone) “หนึ่งเขตสุขภาพ-หนึ่งพื้นที่อายุยืน” ในทุกจังหวัด ภายใต้การพัฒนาเมืองต้นแบบสุขภาพ (Healthy Cities Models) “เมืองสุขภาพดี วิถีชุมชน คนอายุยืน” ซึ่งประกอบด้วย 7 ดี ได้แก่ กินดี อยู่ดี อารมณ์ดี สติปัญญาดี สิ่งแวดล้อมดี สังคมดี และระบบบริการ สุขภาพดี โดยได้กำหนดให้พื้นที่จังหวัดน่าน ให้เป็น “Nan Healthy City Models” เป็นแห่งแรก เนื่องจากมีบริบทเมืองที่เอื้อต่อการเป็นเมืองสุขภาพดีทั้ง 3 มิติ ได้แก่ (1) Urban Design (2) Health Care Infrastructure และ (3) Environment Policies ปัจจุบัน (2567) สถานการณ์ผู้สูงอายุในประเทศไทย มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ทั้งจำนวนและสัดส่วน ส่งผลกระทบทางด้านสุขภาพ เศรษฐกิจ และสังคมโดยรวม การส่งเสริมสุขภาพในผู้สูงอายุที่ยังมีสุขภาพดี ให้มีสุขภาพแข็งแรง เพื่อยืดเวลาที่จะเกิดการเจ็บป่วยเรื้อรัง หรือการเข้าสู่ภาวะทุพพลภาพออกไป รวมถึงการเตรียมการเพื่อรองรับสภาพปัญหาดังกล่าวจึงมีความสำคัญ “เมืองที่เป็นมิตรกับผู้สูงอายุ” เป็นการเตรียมการเพื่อรองรับสังคมผู้สูงอายุ โดยปรับสภาพแวดล้อมให้เอื้อต่อพฤติกรรมของผู้สูงอายุ ส่งผลต่อการมีสุขภาพดี ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีอายุยืนยาว และมีคุณภาพชีวิตที่ดี สามารถเข้าถึงบริการทางสังคมและบริการทางสุขภาพได้อย่างเท่าเทียม การเพิ่มของจำนวนประชากรสูงอายุยังสะท้อนให้เห็นถึงการเพิ่มขึ้นของภาระทางด้านการคลังจากจำนวนประชากรที่อยู่ในวัยพึ่งพิงทั้งในเชิงเศรษฐกิจ สังคมและสุขภาพ นอกเหนือจากปัญหาด้านสุขภาพ ผู้สูงอายุยังเผชิญปัญหาสภาพชีวิต ความเป็นอยู่ และระบบการดูแลที่ไม่ได้มาตรฐาน รัฐบาลจึงมีนโยบายให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หรือ อปท. (เทศบาลฯ อบต.) ดูแล ส่งเสริม และพัฒนาคนตลอดช่วงชีวิต สอดคล้องกับการเป็นมหาวิทยาลัยแห่งชีวิต และมหาวิทยาลัยกลุ่มที่ 2 ของมหาวิทยาลัยแม่โจ้ ดังนั้น การบริการวิชาการด้านการออกแบบปรับปรุงสภาพแวดล้อมแก่ชุมชน เพื่อรองรับสังคมสูงวัยโดยรอบมหาวิทยาลัยฯ จะสามารถตอบยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศด้านการรองรับสังคมสูงวัยในปัจจุบันและอนาคตได้ ซึ่งคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ฯ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ได้ดำเนินโครงการ “ต้นแบบเมืองที่เป็นมิตรกับผู้สูงอายุ จ.น่าน” ร่วมกับศูนย์ออกแบบสภาพแวดล้อมเพื่อทุกคน (Universal Design Center: UDC) เครือข่ายภูมิภาคเหนือ ซึ่งประกอบไปด้วยอาจารย์ในสถาบันอุดมศึกษาภูมิภาคเหนือ ทั้งหมด 5 แห่ง ได้แก่ 1. มหาวิทยาลัยแม่โจ้ 2. มหาวิทยาลัยพะเยา 3. มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงราย 4. มหาวิทยาลัยนเรศวร 5. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในการพัฒนาสภาพแวดล้อมชุมชนในเขตเทศบาลเมืองน่าน ภายใต้โครงสร้างเมืองที่เป็นมิตรกับทุกคน (Age Friendly City) ตามนโยบายของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ร่วมกับองค์กรภาคีเครือข่ายในจังหวัด ได้แก่ 1. องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) เทศบาลเมืองน่าน 2. สาธารณสุขจังหวัด โรงพยาบาลน่าน 3. สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พมจ.) จังหวัดน่าน จนประสบความสำเร็จและเผยแพร่ผ่านสื่อประชาสัมพันธ์ในวงกว้างระดับประเทศ ศูนย์ออกแบบสภาพแวดล้อมเพื่อทุกคน มหาวิทยาลัยแม่โจ้ (UDC MJU) และเครือข่ายภูมิภาคเหนือ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ได้กำหนดพื้นที่ชุมชนเขตเทศบาลเมืองน่าน ซึ่งมีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุมากกว่าร้อยล่ะ 29 (เมื่อปี 2565 ซึ่งปัจจุบัน (พ.ศ. 2567) มีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุมากกว่าร้อยล่ะ 30) ซึ่งเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์แบบ เป็นที่เรียบร้อยแล้ว มีดังนี้ การปรับบ้านพักอาศัย 30 หลัง การปรับอาคารสาธารณะ 15 อาคาร ปรับปรุงตลาด (ชุมชนพระเนตร) 1 พื้นที่ ห้องน้ำผู้ป่วยชาย-หญิง (อาคารสิริเวชรักษ์/กระดูกและข้อ) 3 ตำแหน่ง ห้องน้ำอาคารผู้ป่วยใน (IPD ปีกชาย-หญิง) 6 โซน ห้องพักผู้ป่วยพิเศษ (1 แบบ ใช้กับทุกห้อง) 1 อาคาร ปรึกษาออกแบบศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ จ.น่าน (Day Care) 1 โครงการ สวนสาธารณะ (ในเมือง/ชุมชน/รินแม่น้ำน่าน) 5 พื้นที่ สวนสุขภาพ (รพ.น่าน) 3 พื้นที่ ฐานเรียนรู้ UD (ห้องจำลองฯ) 2 ฐาน บันทึกข้อตกลงความร่วมมือ (MOU) จ.น่าน / สถาบัน 2 ฉบับ วิทยากรบรรยาย (Age friendly city/อบรมช่างชุมชน) 2 ครั้ง ออกบูธแสดงผลงาน ของ UDC (ทม., รพ.น่าน) 2 ครั้ง การพัฒนาเมืองสุขภาพดี ดังกล่าว เกิดจากความร่วมมือในหลายภาคส่วน ทั้งหน่วยงานภาครัฐ ได้แก่ (1) กระทรวงสาธารณสุข (2) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) (3) เทศบาลเมืองน่าน (4) โรงพยาบาลน่าน (5) สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พมจ.) โดยดำเนินการผ่าน (6) ศูนย์ออกแบบสภาพแวดล้อมเพื่อทุกคน มหาวิทยาลัยแม่โจ้ (UDC MJU) และ (7) เครือข่ายสถาบันอุดมศึกษาภูมิภาคเหนือ ซึ่งมีผลกระทบ (Impact) และค่าตอบแทนทางสังคม (SROI) ในระดับสูง อาทิ เช่น - ผู้สูงวัยในชุมชนมีอายุยืนยาวขึ้น (จำนวนประชากรมีอายุเกิน 100 ปี เพิ่มมากขึ้น) - กองสวัสดิการฯ เทศบาลเมือง บริหารงบประมาณรองรับสังคมสูงวัยอย่างมีประสิทธิภาพ - จำนวนผู้ป่วยผู้สูงอายุในโรงพยาบาล ลดลง - การเกิดอุบัติเหตุจากการพลัดตกหกล้มของผู้สูงวัยลดลง และ = 0 (นาน 2 เดือน) - การปรับปรุงบ้าน สอดคล้องและตรงกับวิถีการดำรงชีวิตของผู้สูงวัยในชุมชน - ผู้สูงอายุในชุมชน มีความพึงพอใจและมีความสุข - เกิดนวัตกรรมการออกแบบสภาพแวดล้อม จากโจทย์วิจัยเชิงพื้นที่ ปัจจุบัน การดำเนินโครงการ “ต้นแบบเมืองที่เป็นมิตรกับผู้สูงอายุ จ.น่าน” ได้รับการสนับสนุนต่อยอดการสร้าง “ต้นแบบเมืองสุขภาพดี” หรือ Blue Zone ระดับภูมิภาค จากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กระทรวงสาธารณะสุข กระบวนการดังกล่าว ส่งผลให้เกิดการบูรณาการทำงานเชิงพื้นที่ร่วมกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในการพัฒนาเมือง ได้แก่ ชุมชน เทศบาล โรงพยาบาล ฯลฯ ส่งผลให้เกิดกระบวนการบริการวิชาการแบบรับใช้สังคม (มหาวิทยาลัย กลุ่มที่ 2) สามารถนำผลการบริการวิชาการไปใช้ประโยชน์ที่ก่อให้เกิดผลลัพธ์และผลกระทบในเชิงประจักษ์ สอดคล้องกับรองรับการเติบโตของสังคมผู้สูงอายุในปัจจุบันและอนาคต สามารถนำองค์ความรู้พัฒนาและต่อยอดสู่พื้นที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น อปท. หรือ เทศบาลเมืองในระดับเดียวกันได้ ซึ่งมหาวิทยาลัยแม่โจ้ มีความร่วมมือกับเทศบาลตำบลหนองหาร เทศบาลตำบลสันป่าเปา และ เทศบาลตำบลสันทรายหลวง เป็นทุนเดิม และสามารถต่อยอดให้เกิดการสร้างสภาพแวดล้อมเพื่อรองรับสังคมสูงวัยได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งนี้การบริการวิชาการจากโจทย์เชิงพื้นที่ (Area Base) ดังกล่าว จะส่งผลกระทบในการพัฒนาเมืองที่เป็นมิตรกับทุกคนโดยรอบมหาวิทยาลัยแม่โจ้ในหลากหลายมิติ ทั้งมิติด้านสุขภาพ สังคม และ วัฒนธรรม รวมถึงมิติด้านเศรษฐกิจ และการท่องเที่ยว เพื่อรองรับการเติบโตของสังคมผู้สูงอายุและคนทุกคนอย่างยั่งยืน ส่งผลต่อการนำความสำเร็จของต้นแบบดังกล่าว มาสร้างเป็นแนวทางการบริการวิชาการให้เกิดประโยชน์อย่างมีประสิทธิภาพกับพื้นที่โดยรอบมหาวิทยาลัยแม่โจ้ ต่อไป